Freska Beli Andjeo iz Mileševe – The White Angel from Mileseve

Beli andjeo iz Mileševa

BELI ANDJEO BLAGOVESTITELJ

Beli Andjeo je čuvena freska iz manastira Mileševo – Arhangel Gavrilo Blagovestitelj na Hristovom grobu

 

„Gledanje Belog Andjela ravno je molitvi”– Sveti Vladika Nikolaj Velimirović.

Šest kilometara  jugoistočno od Prijepolja, u trouglu između reke Mileševke, rečice Kosaćanke i  podnožja krečnjačkog masiva Titerovac, nalazi se srednjovekovni manastir  Mileševa – hram Svetog Spasa. Manastir je zadužbina srpskog kralja Vladislava  Nemanjića, podignut između 1218. i 1219. godine.

Kroz istoriju, manastir  je imao izuzetan značaj u kulturnoj i nacionalnoj istoriji Srba i srpskog  naroda. Najznačajniji datum u istoriji manastira Mileševe je 1237. godina kada  je kralj Vladislav preneo iz Trnova (Bugarska) telo svoga strica arhiepiskopa  Save (Svetog Save) u manastir. Zbog svečeva tela i značaja koji je imao tokom  srednjeg veka, u hijerarhiji manastira Srbije, manastir Mileševa zauzima drugo  mesto, odmah posle Studenice, i u srpskim srednjovekovnim sačuvanim izvorima  pominje se kao „veliki manastir“ i kao manastir Svetog Save.

Manastir Mileševa je jedan od najznačajnijih srpskih manastira poznat kao grobno mesto svetog Save i čuven po svojoj fresci Beli Andjeo, koja je strane putopisce XIX veka primorala na toliko divljenje, da joj, prema rečima jednog od njih, ni Đoto nije ravan.

Beli andjeo je deo kompozicije Mironosnice na Hristovom grobu iz crkve Vaznesenja Hristovog manastira Mileševa i spada u najpoznatije freske Srbije ali se ubraja i u velike domete evropskog slikarstva. Smatra se jednim od najlepših radova srpske i evropske umetnosti srednjeg veka.

Na slici je predstavljen anđeo obučen u beo hiton koji sedi na kamenu i mironosicama rukom pokazuje mesto Hristovog vaskrsnuća, odnosno njegov prazan grob. Rađen je slobodnim, širokim potezima i odlikuje se monumentalnošću i visokom plastikom u modeliranju. Freska se nalazi na južnom zidu zapadnog traveja i nastala u 13. veku kao rad nepoznatih autora Grka, školovanih u Carigradu, Nikeji i Solunu.

U 16. veku je preko nje naslikana druga freska pa je Beli Anđeo bio sakriven sve do 20. veka kada je ova crkva restaurirana i gornja slika uklonjena.

 

Slika i fotografija Beli Andjeo na Hristovom grobu

Vrhunska kopija restauratora i rad akademske slikarke Katice Češljar Mirković

Prvi satelitski prenos video signala 1963. između Evrope i Severne Amerike sadržao je sliku Belog anđela iz Mileševe među prvim kadrovima koji su predstavljali pozdrav Evropljana prema Amerikancima. Nešto kasnije, isti signal je bio poslat u svemir prema mogućim vanzemaljskim oblicima života. Beli anđeo je odabran i za ovu priliku jer je postao širom sveta prepoznat kao simbol svekolikog mira. Prelepi anđeo odeven u beo hiton, raširenih krila, sedi na velikom kamenu i vanvremenskom smirenošću nebeskog bića i glasnika svevečne istine o Hristovom vaskrsenju pokazuje na prazan Hristov grob usplahirenim ženama koje su stigle da bi mirom prelile humku.

Vaskrsenje Hristovo je u hrišćanskom učenju preduslov za buduće vaskrsenje svih pravednika, pa su pogledi vernika uvek okretani slikama vere u spasenje. Mileševski slikar je na slici Belog anđela na Hristovom grobu ostvario toliki stepen lepote umetničkog dela da on u isto vreme pobuđuje divljenje, savršenstvo i istinsku nadu.

Pored toga u manastiru se nalazi i freska Svetog Save za koju se smatra da je njegov najrealniji prikaz.

Manastir se danas nalazi pod zaštitom UNESKO-a kao deo svetske kulturne baštine.

. . .

Šta radi i gde sedi Beli Andjeo?

Izvod iz naučne studije o fresci Beli Andjeo

Beli anđeo je deo veće kompozicije, Mironosice na grobu Hristovom, naslikane fresko- tehnikom, u naosu na južnom zidu zapadnog traveja glavne crkve manastira Mileševe, u 13. veku. Sledeći ikonografska pravila, živopisac je na slici prikazao događaj zabeležen u Svetom pismu, kojim se opisuje dolazak žena mironosica na Hristov grob u nedelju ujutru, posle događaja Raspeća, da bi po jevrejskom običaju njegovo telo pomazale mirom. Tamo, međutim, one nailaze na razvaljen ulaz u grobnicu, a ušavši unutra i videvši samo posmrtne povoje kojima je telo „pokojnika„ bilo umotano, sreću se sa anđelom u belim haljinama koji im saopštava radosnu vest o Vaskrsenju. (Mat. 28, 1-7; Jov. 20, 11-18).

Shodno ovome, u okviru kompozicije mileševskog slikara prikazane su dve žene mironosice, Beli anđeo koji sedi, ili s obzirom na raširena krila lebdi iznad mermerne grobne ploče i rukom pokazuje u grob u kome se nalaze posmrtni povoji. U desnoj ruci on drži štap, a preko haljine, na ramenu leve ruke, nalazi se ukrasna traka, mada se može naći i tumačenje po kome traka simbolizuje njegov čin. Ispod njega naslikani su i usnuli vojnici koji su čuvali grobnicu da bi sprečili Hristove učenike da tajno odnesu telo i time njegovu posmrtnu slavu učine većom od one koju je za svog zemaljskog života stekao (Mat. 27, 63-66).

Sudeći po pravoslavnom predanju i učenju o bestelesnim silama, „Beli anđeo“ ne predstavlja neku posebnu vrstu anđeoskih bića ili poseban čin ove „nebeske vojske“. S obzirom na ulogu koju ima u priči čiji je sadržaj prikazan na fresci koju analiziramo Beli anđeo je -u stvari- Arhanđel Gavrilo, koji svoj zadatak vesnika Božijih tajni obavlja i ovde, objavljujući svetu Hristovo Vaskrsenje.

Bela odeća, odnosno haljine u kojima je prikazan, ne predstavljaju njegovo „svakodnevno“ nego upravo svečano ruho, čija boja simboliše svetlost i radost Vaskrsenja i koja je naznačena u navedenim delovima jevanđelja. U svim drugim situacijama (na primer, kompozicija Sabor arhanđela, kao i Blagovesti) ovaj Arhanđel se slika potpuno drugačije: u obojenim haljinama, sa jasnim oznakama svog anđeoskog čina koji ga razlikuje od drugih bestelesnih sila u ovoj, nebeskoj hijerarhiji.

Mileševske Mironosice na grobu su, uprkos burnim istorijskim dešavanjima, u miru svedočile o centralnom događaju hrišćanske vere – Vaskrsenju sve do 17. veka, kada je stari živopis, zbog oštećenja, prekriven novim freskama. Iako u likovnom smislu daleko ispod nivoa mileševskog slikarstva 13. veka, novi sloj fresaka odigrao je značajnu ulogu u zaštiti starih kompozicija od propadanja i namernog uništavanja.

Svetozar Radojčić  u navođenoj studiji kaže da je svoju noviju istoriju Mileševa počela krajem 19. veka kao umetnički spomenik, a ovome se može dodati da joj je ovaj epitet, kao i većini starih crkava i manastira u Srbiji, pripisivan kao primarni sve do poslednjih decenija 20. veka. Tretiranje verskih hramova i sakralne umetnosti isključivo kao spomenika kulture i istorije nalazi se i u osnovi stvaranja tradicije Belog anđela.

Novi slojevi mileševskog živopisa uništeni su u požaru, nakon čega su se pred očima sveta ponovo pojavila dela starih majstora. Osamdesetih godina 19. veka o ovom majstorstvu je posvedočio engleski arheolog Artur Evans, objavivši u listu Mančester Gardijan da „ništa što je stvorio Đoto ne premašuje lepotom Anđela iz srpske kraljevske zadužbine, manastira Mileševe“.

Aleksandar Pavićević