Srpska Nova Godina

   

ŠTA JE TO SRPSKA NOVA GODINA i zašto se slavi 13 januara

Odakle Srbima Srpska Nova Godina – kako je nastala, istorija, značaj Srpske Nove godine za pravoslavne vernike

 

U želji da je lepo dočekaju, srećnu Srpsku Novu godinu želim svim Srbima u Republici Srbiji, Republici Srpskoj i svim Srbima u rasejanju – gde god vas ima!… Živi mi bili i hiljadili se!

Nekad se, to, krilo, zamračivali se prozori i vrata, a sad može javno, možeš da izabereš gde ti je volja, platiš i dočekaš je!…

U tursko doba, Srbi su krili da proslavljaju svoje praznike. Često su i službu, Božju, morali da kriju, da se Bogu i svom svecu mole ispod zemlje, u zemunicama! Morali su da krišom igraju, bez muzike, instrumentalne, bez ljudskog glasa, da Turci ne bi otkrili! Jadno je, to, kolo, bilo, kolo u tišini, ali je, ipak, bilo kolo – a srpsko srce puno-prepuno!…

A kad se krio doček Nove godine, ili slava, Srbi su se krili od Srba! Tužno-tužno!…

Julijanska Nova godina (najčešće kod Srba: Srpska Nova godina, a kod ostalih Stara Nova godina ili Pravoslavna Nova godina) je praznik koji se slavi 14. januara po Gregorijanskom kalendaru svake godine. Tog datuma je 1. januar po Julijanskom kalendaru.
Iako nije zvanična Nova godina, ona se rado slavi u balkanskim zemljama kao što su Srbija, Crna Gora, Bosna i Hercegovina (Republika Srpska), Makedonija, pravoslavni delovi Hrvatske…

Takođe se slavi u Rusiji, Belorusiji, Ukrajini, Jermeniji, Moldaviji, Gruziji…

Zanimljivo je i to da tradicija obeležavanja Julijanske Nove godine postoji i u nekim nemačkim kantonima, u Švajcarskoj (kao Alter Silvester), kao i u nekim delovima Galske zajednice, u Škotskoj (Edinburški ‘Am Bothan’)…

Kad je nastala Srpska Nova godina

Najstariji dokumentovan podatak o srpskom imenu datira iz 69. ili 75., u poznatoj knjizi Plinija Cecilija Drugog „Poznavanje prirode“ gde nailazimo na srpsko ime u latinizovanom obliku – Serbi. On, doslovno, kaže: „A Cimmerio accolunt Maeotici, Vali, Serbi, Zingi, Psesii“ (Pored Kimerana stanuju Meotici, Vali, Srbi, Zingi, Psesi). Topografija tla na kome se srpski etnički prvi put jasno imenuje je severoistočno od Bosfora, kod Kimerana, Sarmata i Međana.

Čitav vek posle ovog Plinijevog navoda (najkasnije 175.), nailazimo na pomen srpskog imena u delu „Geografija“  velikog egipatskog naučnika koji je (svoja) dela pisao na starogrčkom jeziku, Klaudija Ptolemeja: Između Keraunskog planinskog venca i reke Ra, smešteni su Orineji, i Vali, i Srbi). Pored ovog antropogeografskog podatka po kom pleme Srba obitava u području  Zakavkazja, u pontskom zaleđu, on daje još značajniji podatak da u Panoniji postoji i grad-naselje koji se naziva Serbinu). Ovaj „Srpski grad“ ili „Srbica“ ubeležen je na njegovoj mapi Donje Panonije ili Podunavskih regija negde u savskom porečju, na mestu današnje Gradiške, ili je moguće, čak, da ide i severozapadnije do Siska i Zagreba. Postojanje imena mesta koje je svoj toponim dobilo, očigledno prema narodu koji u njemu živi, prvorazredno je svedočanstvo kako to nije mogla da ostvari neka slučajna plemenska zajednica koja se tu zatekla, ili neki novopridošli element u Panoniju bez odgovarajućih karakteristika naroda s kulturnim identitetom, koji se pre sveg ogleda u samosvesnom nošenju vlastitog imena…

Po zvaničnoj istoriji, Srbi su se doselili – ovo doselili, uzmite metaforično – na Balkan početkom 7. veka (oko 626. godine), za vladavine cara Iraklija (610-641). Od tad  se, sa sigurnošću, može govoriti o njihovoj istoriji.

Na Balkan su došli iz Bele Srbije, tj., Bojke, za koju se smatra da se nalazila u Polablju (mada to nije sigurno jer u modernoj istorijskoj nauci ima dosta i onih koji je smeštaju na teritoriju današnje Ukrajine!). U Polablju, Srbe kao zasebnu zajednicu nalazimo od 5. veka, među zapadnim Slovenima. Smatra se da se Bela Srbija ili Bojka nalazila na području današnje Nemačke (Lužički Srbi i danas žive na delu ovog prostora koji je obuhvatala Bela Srbija).

Međutim, nemoguće je tačno reći kad su i odakle Srbi stigli na područje ove Bele Srbije, odnosno da li su došli kao deo Slovena ili kao deo nekih drugih neslovenskih naroda.

I za same Slovene se ne može tačno reći kad su i odakle stigli na prostore koji se smatraju njihovom prapostojbinom. Činjenica da poreklo Srba nije tačno utvrđeno je otvorila prostor za pojavu različitih teorija o ovom pitanju u domaćoj istorijskoj nauci i paranauci (Vidi: Teorije o poreklu Srba).

Srbi i Srpska Nova godina

Moderna srpska nacija spada u grupu južnoslovenskih naroda. Pojedini izvori tvrde da su Srbi biološki više balkanski Romani, ili mešavina nekog drugog starobalkanskog naroda, nego Sloveni (Pavle Ivić – „Srpski narod i njegov jezik“, Konstantin Jireček – „Istorija Srba“). Generalno, određeni stepen asimilacije starih naroda nije karakterističan samo za Srbe već i za ostale narode u Evropi (starorimski filozof Seneka – „Teško da će se naći ijedna zemlja čiji su stanovnici autohtoni. Sve je to izmešano i jedno na drugo nakalemljeno. Jedni su odlazili, a drugi dolazili“)…

Većina Srba živi u Srbiji. Drugi veći deo Srba živi u Bosni i Hercegovini (gde predstavljaju konstitutivni narod), tačnije u Republici Srpskoj, jednom od dva entiteta koji čine BiH. Pored Bosne i Hercegovine, velik broj Srba živi i u Crnoj Gori. Manji broj Srba živi u Makedoniji, Hrvatskoj, Sloveniji, Rumuniji, Albaniji i Mađarskoj.

Velik broj Srba, takođe, živi u tuđini (dijaspori), prvenstveno u Nemačkoj, Austriji, Švajcarskoj, SAD, Francuskoj, Kanadi i Australiji.

Najveće urbane populacije Srba u bivšoj Jugoslaviji nalaze se u Beogradu (1.417.187), Novome Sadu (141.475), Nišu (162.380), Kragujevcu (139.990) i Banjoj Luci (oko 200.000).

U inostranstvu se najveća srpska populacija može naći u severnoj Americi (Čikago i delovi Ilinoisa, zajedno s  Torontom i južnim Ontarijom).

Srbi čine oko 66 % populacije Srbije, odnosno oko 6,7 miliona. Još 2,1 miliona Srba živi u okolnim državama Balkana. Broj Srba u tuđini (dijaspori) je nepoznat, ali se pretpostavlja da ih ima negde između 1,5 i 3,5 miliona, uključujući i ljude srpskog porekla. Ukupan broj Srba se kreće od 10 do 12 miliona, što zavisi i od broja ljudi u dijaspori.

Na trgovima više gradova i u turističkim centrima Srbije,  13. januara će biti organizovan doček Nove godine, koji se slavi po Julijanskom kalendaru.

U Beogradu neće biti organizovanog dočeka na trgovima, ali se u „Skadarliji“, hotelima i splavovima spremaju za veselje, iako će zbog ekonomske krize, proslave biti skromnije nego prethodnih godina.

Posle slava, Nove godine i Božića, dođe red i na Srpsku Novu godinu. Ostaje li entuzijazma i para da se praznuje. Sa svakim novim, drugim vremenom kroz ceo 20.vek,  Srpska Nova godina u životu Srba menjala je svoj značaj.

Gregorijanski kalendar u Kraljevini SHS uveden je 1919. kad smo Novu godinu počeli da slavimo 31.decembra kao i većina sveta, a svoj disidentski oreol Srpska Nova godina nosila je posle Drugog svetskog rata, u inat socijalističkom režimu punih 40 godina!

Ma kako mislili da je Srpska Nova godina stara tekovina srpske tradicije, ona se, ipak, pre Drugog svetskog rata, podsećaju etnolozi, slavila samo u gradovima po ugledu na zapadne trendove, kao obeležje evropeizacije, dok selo za Srpsku Novu godinu nije znalo.

„Srpska Nova godina je u stvari rimska Nova godina, ali su je Srbi zadržali kao svoju Novu godinu. Proslavljaju i raduju se tom datumu koji nema izvorno crkveni smisao, prvi septembar je u stvari crkvena Nova godina“, objašnjava arhimandrit Danilo, duhovnik „Spomen hrama Sv. Save“.

Dakle, dan kao svaki drugi, ili početak Nove godine, tek 13. januara Novu godinu ne čekaju samo Srbi, Rusi, Jermeni, Moldavci i Gruzijci – oni retki koji vreme računaju po starom Julijanskom kalendaru iz vremena Cezara, već i nemački kantoni u Švajcarskoj i zajednice u Škotskoj – kao preživeli narodni otpor uvođenju Gregorijanskog kalendara 1582. godine. Beograđani i njihovi gosti, Srpsku Novu godinu, moći će da dočekaju tradicionalno uz vatromet i moleban u „Hramu Svetog Save“.

Srećna Srpska Nova Godina!

Velibor Mihić

. . .