Solunci i partizani kod Pašine česme

Istorijski spomenik Šarena Pašina česma, jedna od najstarijih česmi u Beogradu, obnovljena je uz pomoć dobrih ljudi i napora koje je uložila Mesna zajednica Zeleno brdo na Zvezdari

Mesna zajednica Zeleno brdo sa Zvezdare je u sredu 15 oktobra 2014 godine organizovalo prigodan skup povodom obnavljanja važnog istorijskog spomenika u Beogradu, izvor koji je poznat pod imenom Pašina česma. Skup je obeležio susret dece solunaca i partizana, koji su zajednički se angažovali da i pored ideoloških razlika, obeleže česmu i beogradski izvor koji je postao simbol borbe srpskog naroda za oslobodjenje.

Pašina česma – obnovljen istorijski spomenik iz I Srpskog ustanka

U ulici Živka Davidovića, nedaleko od Bulevara kralja Aleksandra, nalazi se Pašina česma koja je tako nazvana pošto je na tom mestu 22. februara (7. marta) 1807. ubijen beogradski vezir Sulejman paša. Sulejman pašu su u decembru 1806. zarobili Karađorđevi ustanici prilikom zauzimanja Beograda. Nakon toga, zbog saznanja da paša potajno radi na povratku Turaka u Beograd, ustanici su doneli odluku da Sulejman paša sa pratnjom, 180 konjanika sa ženama i decom, napusti Beograd.

Kako u svojoj knjizi „Česme i fontane Beograda“ piše Vladimir Bunjac, jedna priča govori da su ovi Turci bili bez oružja i da je Sulejman paša slutio zlo, pa je pokušao da prevari srpske ustanike koji su ih pratili tako što je pošao prema Avali, a onda skrenuo na istok. Misleći da se oslobodio ustaničke pratnje, Sulejman paša je išao uz Duboki potok nastojeći da izbije na Carigradski drum i njime nastavi put ka Carigradu. Povorka se zbog predaha i odmora zaustavila kod tadašnjeg Šarenog izvora, tj. Šarene česme, na mestu na kome je danas Pašina česma. Iznenada, sasvim neočekivano, ustanici koje je predvodio Vule Ilić Kolarac, a koji su pratili tursku povorku, opkolili su Turke posle čega je došlo do sukoba. Na tom mestu je ubijen Sulejman paša i svih 180 Turaka iz njegove pratnje, a njihove žene i deca su prvo odvedeni u Beograd, a zatim lađom prebačeni u tursku tvrđavu Vidin.

Pašina česma je dugo decenija bila u zapuštenom stanju, niko se nije brinuo o njoj i nije bila pristojno i lepo ozidana. Tek 1995 godine je na inicijativu gradjana mesne zajednice i opštine sama česma dobila prihvatljivu formu, ali ne u potpunosti. Ceo ambijent oko nje je bio nesredjen i više je služila kao deponija nego kao izvor i prijatno mesto za sedenje.

Mada se ne zna tačan razlog sukoba kod Pašine česme „istoričari su više skloni da poveruju u sračunati pokolj po nalogu vožda Karađorđa“, a događaji koji su usledili kao da tome idu u prilog. Naime, ubistvo Sulejman paše i njegove pratnje kao da je bio znak za istrebljenje preostalog turskog stanovništva u Beogradu. Preživeli Turci u Beogradu pokršteni su i živeli su u velikoj nemaštini.

Ova dešavanja, a naročito nerazumno ubistvo Sulejman paše i pokolj njegove pratnje kod Pašine česme odjeknuli su u Evropi i bili su povod za početak novog rata Srbije sa turskom carevinom. Do velike turske odmazde je došlo 23. septembra (16. oktobra) 1813. kada su Turci ponovo ušli u Beograd i kada je odmah počeo pogrom, ubistva, seča glava, nabijanja na kolac i najteži kuluci. Nekoliko dana posle ulaska Turaka u Beograd, na glavnoj beogradskoj pijaci je bilo izloženo na prodaju 1800 srpskih žena i dece.

Otvaranje obnovljene Pašine česme je organizovano u znak sećanja na 100 godina od početka Prvog svetskog rata i odbrane Beograda, kao za 70 godina od oslobadjanje Beograda u Drugom svetskom ratu. Sve je proteklo u duhu istorijskog pomirenja dve slobodarske ideologije koje su obeležile srpski narod – srpska vojska koja se povlačila preko Albanije i probila Solunski front – solunci, i partizani koji su uz pomoć Crvene armije oslobodili Beograd u Drugom svetskom ratu. Na jednom mestu su se našle dve idejne struje srpskog naroda da proslave onu treću, Prvi Srpski ustanak od koga je sve počelo.

U svesti naroda se Šareni izvor stalno vezivao za Sulejman-pašu i njegovu smrt, pa je tako počeo da se naziva i Pašin izvor, a kasnije i Pašina česma. Ime se prenelo na celo brdo, pa je i ono prozvano Pašino brdo. Inače, naselje Pašino brdo nastalo je na sasvim drugom kraju brda od onog gde je Pašina česma i gde se odigrao pomenuti događaj. Pašina česma je bila jedna od najjačih česama u Beogradu.

Seljaci iz Malog Mokrog Luga su na česmu 1927. postavili tablu na kojoj je pisalo: „Spomen palim borcima za oslobođenje i ujedinjenje otadžbine u ratovima od 1912. do 1918. iz sela Malog Mokrog Luga.“ U 19. veku Pašina česma je bila mesto gde su se okupljali Beograđani. Tu se dolazilo na izlete, a narod je kod nje i dočekivao svoje kneževe (Miloša, Mihaila, Aleksandra) kada su se iz Carigrada vraćali u Beograd.

Mesna zajednica Zeleno brdo i njen predsednik Dragić Vukićević su se dodatno angažovali da tokom 2014 godine Pašina česma dobije lepši i bolji izgled, dostojan njenog istorijskog značaja. Uz pomoć donatora i opštine Zvzedara, sada je to postao lep istorijski spomenik sa malim uredjenim parkom i klupama za sedenje, gde verujemo da će mnogi svratiti da predahnu.