Vukov srpski jezik danas

Vuk je pisao: „Svi Srbi, kao štokavci, govore jednim jezikom, ali se, po zakonu (religiji), dele na troje: Srbe zakona grčkog, Srbe zakona rimskog i Srbe zakona turskog”, čulo se na Okruglom stolu o srpskom jeziku danas. Srbi i jezik

U Filološkoj gimnaziji, u Beogradu, organizovan je Okrugli sto povodom dva veka od objavljivanja „Pismenice” Vuka St. Karadžića, s temom: „Srpski jezik danas i vukovska jezička paradigma”. U radu Okruglog stola, učestvovalo je petnaestak istaknutih lingvista i književnika, vrsnih poznavalaca Vukovog dela i prilika u današnjem srpskom jeziku.

Miloš Kovačević je govorio o obimu i sadržaju srpskog jezika u Vukovo vreme i danas. Dositej i Vuk, gotovo da su bili saglasni oko pitanja ko su, to,  Srbi, odnosno, ko su, sve, Srbi kao govornici srpskog jezika. Ni Dositej, ni Vuk, nisu želeli da nesrbima nameću srpski jezik. Srpski jezik je, samo,  za Srbe, i to, sve, Srbe. Srblji, po Dositeju, različito se nazivaju: u Srbiji – Srbijanci, u Bosni – Bošnjaci, u Dalmaciji – Dalmatinci, u Hercegovini – Hercegovci, u Crnoj Gori – Crnogorci. „Svud jednako govore, sovršeno se i lasno razumevaju”, govorio je Dositej. A Vuk Karadžić je pisao: „Svi Srbi kao štokavci govore jednim jezikom, ali se, po zakonu (religiji),  dele na troje: Srbe zakona grčkog, Srbe zakona rimskog i Srbe zakona turskog.”

Nazivom, dodaje Kovačević, srpski jezik danas – podudara se sa srpskim Vukovim jezikom, odnosno,  – srpskom jeziku je vraćen srpski naziv, posle njegovog gotovo poluvekovnog boravka u srpskohrvatskom jeziku. Danas, više je nego jasno, da ni po kakvim naučnim kriterijumima – ni lingvističkim, ni pravnim – ne mogu kao posebni standardni jezici, različiti od srpskog, postojati, niti postoje, tzv., hrvatski, bosanski/bošnjački ili, pak,  crnogorski književni jezik. U pitanju su isključivo varijante Vukovog srpskog književnog jezika.

Naslov izlaganja Mihajla Šćepanovića glasi: „Crn srpski, bos hrvatski – jezik u Crnoj Gori”. On je podsetio na sudbinu 16 bjelopavlićkih učitelja koji su robijali što su odbili da odbace ćirilicu i srpski jezik za vreme austrougarske okupacije; kao i na sudbinu 30 profesora iz Nikšića i Herceg-Novog, koji su braneći naziv svog predmeta, izgubili parče hleba. Status srpskog jezika i srpske književnosti, u današnjoj Crnoj Gori, nezavidniji je od bilo kog statusa u balkanskim zemljama. Jedan od otpuštenih profesora u Nikšiću gde nije mogao da predaje srpski, taj predmet predaje u albanskom Skadru. Ovom treba dodati da su pogašeni svi časopisi za književnost i jezik u Crnoj Gori („Spone”, „Stvaranje”, „Ovdje”), da je i „Pobjeda”, dnevni list, polatiničena, kao i stručni časopis „Riječ”, u kojem su svoje radove objavljivali najugledniji srpski lingvisti.

Danas u srpskom „javnom jeziku” (što je određenje Dubravka Škiljana), primećuje Aleksandar Milanović, dominira latinica, što je pitanje koje zaslužuje mnogo veći prostor i daleko više pažnje. Nametanje jugoslovenske kulturne matrice koja je od strane zapadne Evrope uvek podrazumevala hrvatsku kulturu kao dominantnu i srpsku kao potčinjenu u okviru zadatog modela, sprovodi se i danas, ne,  samo, uočljivim forsiranjem latinice već, sve češće i tipom pravopisa koji se sprovodi u okviru dela štampanih „srpskom latinicom”. Tako, na mala vrata,  u srpski pravopis ulazi pisanje stranih vlastitih imena u originalnom grafijsko-ortografskom ruhu, što je,  već duže, odomaćeno kod Hrvata. Taj komplikovan nepotreban malograđanski ortografski princip, naročito je čest u savremenim prevodima. Milanović je, na kraju, poručio: „Ostanimo na Vukovom i vukovskom putu, preispitajmo kriterijume koji kreiraju savremen srpski javni jezik, ali i principe njegovog normiranja.”

Na kompjuter, ističe Duško Babić, može se primeniti ona narodna poslovica koja kaže da je vatra/voda „dobar sluga, a loš gospodar”. Dok nam služi, dok štedi naše vreme i trud, dok nam omogućuje da tačno i brzo obavimo neke poslove na koje smo pre njega trošili mnogo vremena i napora, dok sledi našu volju i naše stvarne potrebe, kompjuter je dobra, čoveku naklonjena sprava. Ali, problem je što je ta granica služenje-gospodarenje nevidljiva i što ne znamo kad smo s dobre, prešli na lošu stranu. Ušavši u sve pore stvarnosti, kompjuter i digitalna tehnologija, uopšte, stavili su se iznad nas, zavladali našim navikama, mogućnostima i potrebama – našom voljom.

U nizu negativnih učinaka „kompjuterizacije stvarnosti”, dodaje Babić, nalazimo i kvarenje jezika. Pritom, možemo govoriti o dva nivoa ovog problema: o kvarenju jezika, uopšte, i o kvarenju vukovske koncepcije jezika. Kad zavlada našim vremenom i navikama, internet pasivizira i umrtvljuje naše moći, ukida radost saznavanja i učenja kroz napor i traženje jer se sve servira gotovo i spakovano.

Dragan Lakićević je o Vukovom jeziku govorio kroz primere iz poezije Novice Tadića. Narodna srpska poezija, bila je rana lektira i duhovna hrana Novice Tadića. Pesnik urbanog sveta i urbanog bića, hroničar beogradskih toponima i njihovih tajnovitih zakutaka – haustora, mračnih stepeništa, pijaca i trgova, svoje „mleko iskoni” našao je u Vukovim zbirkama…

*********
VUKOVI PROTIVNICI

Vuk je, u sprovođenju svoje jezičke reforme – podseća Branko Zlatković – imao mnogo protivnika. Joakim Vujič, primera, radi, više puta ga je oštro ismejavao i klevetao. On navodi da “g. Vuk jeste svinje i malace po Šumadiji čuvao dokle nije svinjsku bazinu bacio, pak lakog perca prihvatio”: Dalje navodi da je Vukov “Rječnim” – “sasvim gadan, ružan, smrdljiv, bestidan, beščastan, sramotan, nesla, soblaznitelan, budalkast, lud i bezobrazan kako god i njegov slavan spisatelj”.

*********

…Iz epskog okrilja, svojim psiho-emotivnim sklonostima i poetičkim opredeljenjima, Novica Tadić se usmerio u lirsko biće jezika. Arhaične predstave đavola, tamnih sila, utvarnih ili nevidljivih bića,  pojavile su se u ranim pesmama i knjigama ovog pesnika. Vukova jezička paradigma, zaključuje Lakićević, ispunjava poeziju najvećih srpskih pesnika. Tadić je jedan od njih.

Autor: Zoran Radisavljević

Izvor: politika.rs
Priredio: V. V. M.

oOOo