MAKS VEBER I ETIKA KAPITALIZMA
Ko je bio sociolog Maks Veber i kako su po njemu kulturni fenomeni oblikovali kapitalizam
Maks Veber (nem. Maximilian Carl Emil Weber; Erfurt, 21. april 1864 — Minhen, 14. jun 1920) je bio nemački pravnik, ekonomista, istoričar, sociolog i političar, koji je značajno uticao na socijalnu teoriju i istraživanja, a posebno na sociologiju kao zasebnu disciplinu. Njegova najveća dela se bave racionalizacijom i birokratizacijom u vreme ekspanzije kapitalizma i širenja modernosti.
Nemački sociolog Maks Veber
Termin „kapitalizam“ se danas obično koristi da bi opisao društveno-ekonomski sistem u kome živimo. Često se sam nastanak kapitalizma postavljao u različite vremenske tačke i period njegovog postojanja je dobijao različite okvire. Sve te različitosti zavisile su od autora koji ga je definisao i vremena u kom je pojam definisan.
Šta je to kapitalizam? Čime je određen? Koji su preduslovi njegovog nastanka?
Jedan od teoretičara koji je odgovorio na ova pitanja bio je nemački sociolog, pravnik, istoričar, ekonomista i političar, Maks Veber. Rođen je 1864. u Erfurtu (Nemačka savezna država Tiringija), kao sin nacionalliberalnog političara. Bio je student prava, ali pored toga je studirao nacionalnu ekonomiju i istoriju u Hajdelbergu, Berlinu i Getingenu.
Godine 1889. stiče titulu doktora nauka na Univerzitetu u Berlinu, a pored studija je počeo da radi i kao advokat. Značajno je uticao na razvoj sociologije kao zasebne discipline.
Opravdano je poznat po mnogim stvarima, ali naročito zato što je razvio teoriju o vezi između kapitalizma i religije.
Duboke korene kapitalističkog privrednog poretka u zemljama zapadne Evrope on upravo i vidi u protestantskoj religiji. U svom delu „Protestantska etika i duh kapitalizma“, naglašavao je da se priroda kapitalizma mora posmatrati kao mnogo više nego prosta proizvodnja i razmena dobara na određeni način u određenom institucionalnom sistemu.
Maksa Vebera obično navode, zajedno sa Emilom Dirkemom i Karlom Marksom, kao jednog od tri glavna utemeljivača moderne društvene nauke i opisuju ga kao najznačajnijeg klasičnog mislioca u društvenim naukama. Smatraju ga još i utemeljivačem teorije birokratske organizacije, koja predstavlja preteču savremenih teorija društvene organizacije.
Kapitalizam predstavlja stanje svesti. Ovo stanje svesti, prema Maksu Veberu, oblikovano je kulturnim faktorima. Pre svega protestantskom religijom, koja je ključan faktor u ranim stupnjevima razvoja evropskog kapitalizma. Shodno tome, začetke modernog kapitalizma ne traži u poreklu kapitala, već u poreklu kapitalističkog duha.
Veberov argument povezan je sa evropskim protestantskim oblastima. Naročito je mislio na zemlje poput Engleske i Holandije, čije se stanovništvo sastojalo od velikog broja Puritanaca i Kalvinista. Ovi oblici protestantizma su svojom radnom etikom ukorenili pozitivan stav prema radu, tj. da je rad čovekova najsvetija dužnost. Zato u duhu protestantizma pojedinac uvek treba da radi, čak i kada to materijalno za njega lično nije neophodno. Svaka vrsta hedonizma smatra se grešnom.
Ta trijada: rada, zarade i skromnosti, prema Veberu, zajednička je i kapitalizmu i protestantizmu. Ova tri principa on koristi i dalje u dokazivanju svoje teorije nastanka kapitalizma.
Analizirao je verski podeljenu Nemačku svog vremena, i pronašao da klase bogatih pretežno čine kapitalisti i industrijalaci, i stručno obrazovaniji slojevi radničke klase koji su protestanti. Sa tim je povezano i znatno veće učešće protestanata u kapitalističkoj svojini. Sve to, navodi Veber, i jeste zahvaljujući protestantskoj etici koje su se pridržavali.
Pri analizi uslova nastanka kapitalizma, osvrće se i na razlike između kultura, odnosno protestantske Evrope i oblasti indijske i kineske kulture. Tu nalazi da hinduizam i budizam ne sadrže onu etiku koja podstiče čoveka na racionalno usmerenu trgovinsku delatnost.
Maks Veber je najpoznatiji po tezi iz ekonomske sociologije koju je obrazložio u svojoj knjizi Protestantska etika i duh kapitalizma. U toj studiji Maks Veber tvrdi da je asketski protestantizam, posebno na Zapadu, bio jedan od glavnih „izbornih afiniteta“ povezanih sa usponom kapitalizma, birokratijom i racionalno-pravnom državom-nacijom. Iznoseći argumente protiv Marksove prenaglašene materijalističke interpretacije razvoja kapitalizma, on je naprotiv naglašavao kulturne uticaje koji su ukorenjeni u religiji. Protestantska etika je najranije delo koje pripada Veberovom širem poduhvatu na polju sociologije religije: nastavio je da ispituje religije Kine i Indije i drevni judaizam, sa posebnim osvrtom na očiglednu nerazvijenost kapitalizma u tim društvima, kao i na različite vidove društvene stratifikacije.
Marija Marković
Izvor: CPN.rs