PRESVETA BOGORODICA FILERMOSA
Na izmještanje Bogorodice Filermose u Cetinjsku pećinu reagovao je javno gospodin Amfilohije Radović Arhiepiskop cetinjski i uputio otvoreno pismo gradonačelniku Cetinja
Poštovani g. Bogdanoviću,
U ”Pobjedi” od 2. novembra ove godine, objavljen je članak o ”Projektu izmještanja Bogorodice Filermose u Cetinjsku pećinu”. ”Pobjeda” navodi Vašu izjavu da bi radovi na rekonstrukciji pećine mogli početi već na proljeće iduće godine; da je Prijestonica Cetinje u prethodnom periodu pokrenula i kompletirala postupak izrade projektne i planske dokumentacije; da je taj projekat sastavni dio i budžeta Crne Gore za ovu godinu i da je vrijedan oko 1,8 miliona evra. Uz to izjavljujete da će međunarodni javni tender biti objavljen tokom naredne sedmice, kao i da je ovaj projekat naišao ”na pozitivan prijem kod svih relevantnih institucija, počev od Ministarstva kulture i Ministarstva održivog razvoja i turizma.”
Presveta Bogorodica Filermosa i Plava kapela u muzeju na Cetinju
Ono što je, poštovani g. Gradonačelniče, u najmanju ruku neshvatljivo i začuđujuće, da od svih ”relevantnih institucija” uključenih u ostvarenju ovog Vašeg projekta, nije uključena, čak ni obaviještena Crkva kao institucija koja je stvorila, sačuvala i bila vjekovni imalac i vlasnik (na Istoku i na Zapadu), ne samo ikone Bogorodice Filerimske, nego i druge dvije svetinje (dio Časnog Krsta Hristovog i Desnica Sv. Jovana Krstitelja), koje se nalaze u Cetinjskom manastiru. Upućujući Vas na knjigu Radomira Bulatovića, bivšeg direktora Cetinjskih muzeja ”O tri hrišćanske svetinje”, slobodni smo da Vam skrenemo pažnju na osnovne podatke o ove tri svetinje. Od Jerusalima, preko Antiohije i Carigrada, Krstaški red Jovanovaca, potonji Rodoski, pa Malteški red, držao ih je u svom posjedu do turske okupacije Rodosa (1522 – najverovatnije u danas obnovljenom pravoslavnom manastiru Bogorodice Filerimske, po kome je ikona i dobila svoje ime), a onda ih prenio preko Italije i Francuske na Maltu. Tu su prebivale, u čast Svete Ruke, podignutom katedralnom hramu Svetog Jovana Krstitelja, sve do Napoleonove okupacije Malte i ukidanje Malteškog reda (1798). Tada ih je veliki magister Malteškog reda Pavle Gomes odnio u Sankt Peterburg i predao ih ruskom caru Pavlu I Romanovom (1799), od tada pokrovitelju Malteškog viteškog reda. Taj datum (20. oktobar) se liturgijski do danas proslavlja u Ruskoj i našoj Crkvi. Svetinje su pohranjene u dvorskoj crkvi, a u čast njihovu je podignut veličanstveni hram u Gatčinu, carskoj dači, gdje su iznošene svake godine, po četrdeset dana, na poklonjenje miliona pravoslavnih Rusa. Spašene starješinom ovog hrama (1917) od Revolucije, preko njegovog brata Mitropolita Estonije, predate su Mariji Fjodorovnoj, carici majki.
Čuvane u ruskim hramovima Danske, Holandije i Berlina. Carica majka, preko izbjeglog Mitropolita kijevskog Antonija Hrapovickog (+1936), predsjednika Sinoda Ruske Zagranične Crkve u Sremskim Karlovcima, poklonila je ove svetinje (1932), u znak blagodarnosti za prijem u Kraljevinu Jugoslaviju stotina hiljada izbjeglih Rusa, kralju Aleksandru Karađorđeviću. Svetinje su pohranjene u dvorsku crkvu Svetog Andreja Prvozvanog, gdje je vršio bogosluženje dvorski sveštenik postavljen od tadašnjeg Patrijarha srpskog Varnave. Prilikom Hitlerovog aprilskog bombardovanja Beograda (1941), tadašnji Patrijarh srpski Gavrilo Dožić, dugogodišnji Mitropolit pećki i crnogorski, i kralj Petar II Karađorđević, doletjevši avionom u Nikšić, noćili su u manastiru Ostrogu i 14. aprila predali kao zavještanje tri svetinje Manastiru Ostrogu i ostroškom igumanu Leontiju Mitroviću. Patrijarh Gavrilo je tu i uhapšen od Njemaca, da bi kraj rata dočekao u Dahauu. Pošto se od jednog bivšeg ostroškog đaka saznalo za svetinje, ondašnja Udba (1952) ih je nasilno uzela (iguman Leontije je osuđen na dvije godine zatvora, koje je odležao u Bogdanovom kraju) i privremeno ih pohranila u kasu zamjenika Republičkog sekretara za unutrašnje poslove. Na molbu Mitropolita crnogorskog Danila (18. januara 1978) da mu se vrate sve tri privremeno uzete svetinje, ondašnje vlasti su vratile Mitropoliji – Cetinjskom manastir samo Dio Časnog krsta i Desnicu Svetog Jovana, a ikona Bogorodice Filerimske privremeno ustupljena Cetinjskom muzeju, najvjerovatnije na restauraciju (bez glavnog dragulja na grudima, koga je vjerovatno neko od udbaša skinuo i poklonio svojoj ženi ili prodao). Tako se ova ikona, koju je po predanju naslikao Apostol Hristov Luka, po prvi put u svojoj hiljadugodišnjoj istoriji našla van hrama, odvojena od druge dvije svetinje.
Saznavši sve ovo mi smo ne jednom poslije devedesetih godina tražili da se ikona vrati Crkvi u Cetinjski manastir. U cilju toga, poslije jedne posjete tadašnjeg (i današnjeg) premijera Vlade Crne Gore g. Đukanovića Cetinjskom manastiru, dobivši 200 hiljada maraka od Vlade Crne Gore, u tu svrhu opremili smo malu kapelu uz manastirski hram posvetivši je Svetom Jovanu Krstitelju za smještaj sve tri svetinje. Nažalost, obećanje da će ikona biti vraćena Mitropoliji – Cetinjskom manastiru nije ispunjeno. Ostalo sve znate…
A i mi smo, evo, saznali, sadržaj i namjere Vašeg projekta sa ovom svehrišćanskom svetinjom u cilju njenog, prvi put u njenoj dvijehiljadugodišnjoj istoriji, smještaja u Cetinjsku pećinu, kako bi, po direktorki Uprave za zaštitu kulturnih dobara A. Miranović, pećinski projekat izmještaja ikone Bogorodice ”u budućnosti bio ključni pokretač religioznog turizma u crnogorskoj prestonici”.
Pitanje je, međutim, za svakog iole zdravomislećeg čovjeka: Ima li išta antireligioznije i, da ne kažem, antikulturnije, od ovog namjeravanog pretvaranja ove svehrišćanske svetinje u paganski fetiš, a pećine u idolište pored ćivota Svetog Petra Cetinjskog, kako bi se preko njega, navodno, obogatila crnogorska prestonica?! Makar kad bi ova pećina bila ona kromanjonskog pračovjeka, a ne kraška pećina iz koje povremeno vulkanski kao gejzir izbiju podzemne vode, ugrožavajući i plaveći svo Cetinje! Paganski fetiš i odgovara bogu mora Posejdonu, a ovaj projekat bi odgovarao oboma, saglasno ovim novim cetinjskim kulturtregerima… Zar ne bi bilo bolje da se ta nemala opredjeljena sredstva za uređenje pećine podjele cetinjskoj sirotinji kao blagoslov Bogorodice Filerimske?
Poštovani Gradonačelniče, da bi mogli raspolagati i u svoje antireligiozne, antikulturne, antizdravorazumske projekte uključivati ikonu Bogorodice Filerimos, bez znanja i saglasnosti Crkve kojoj ona pripada, i od koje je, bez ikakvog pravnog akta, oduzeta, moraćete pravno na sudu dokazati, zajedno sa Cetinjskim muzejima, način sticanja vlasništva i posjeda nad ovom Svetom ikonom. U Zapisniku od 18. oktobra 1952. godine, od lica Udbe koja su ”zaplijenila” ove tri svetinje u Ostrogu izričito se kaže da su (”tri kutije sa ikonama pozlaćenim”) – ”vlasništvo Petra Karađorđevića, bivšeg Kralja Jugoslavije”, a da je ”ikona… okovana zlatom i ukrašena skupocjenim kamenjem” samo ”ustupljena Muzeju na čuvanje, korišćenje i održavanje” – do daljnjeg. Tako kaže u svom aktu od 20. januara 1978. godine ”Muzejima Cetinje”, predsjednik Republičke komisije za vjerska pitanja Radivoje Brajović, koji Ikonu privremeno ”ustupa” Muzejima.
Sa gore navedenih razloga očekujemo od Muzeja Cetinje da konačno preda ikonu Bogorodice Filerimos Mitropoliji crnogorsko-primorskoj, kojoj je ona povjerena od samog vlasnika (to može biti potvrđeno na sudu i od njegovog direktnog nasljednika kome je vraćena dvorska crkva Svetog Andreja Prvozvanog u Beogradu). Bilo kakav projekat o Ikoni bez saglasnoti Crkve i odvojene od druge dvije svetinje – protivzakonit je i nedopustiv, pogotovo ovakav projekat koji skrnavi i obesvećuje ovu Svetinju svehrišćansku, dugoročno je ugrožavajući pećinskim idolištem po prvi put na takav način u njenoj hiljadugodišnjoj istoriji. Ukoliko Ikona ne bude što skorije prisajedinjena drugim dvjema svetinjama, Crkva će morati da sudskim putem zaštiti ovo bescijen blago.
S poštovanjem,
Arhiepiskop cetinjski
Mitropolit crnogorsko-primorski