CRNOGORSKI PRIMITIVO
Analizom DNK je potvrđeno da crnogorska autohtona sorta Kratošija ima identičan genetski profil kao Zinfandel iz Kalifornije i Primitivo iz Italije i da je Crna Gora danas najbolji kandidat za zemlju porijekla kalifornijskog zinfandela.
Crveno vino poznato kao italijanski Primitivo, najbolji dolazi sa Sicilije, ili američko vino Zinfandel koje je globalno popularno a pravi se u Kaliforniji, su ista vina kao i kod nas Kratošija koja se mahom pravi u Makedoniji. Meni je zapanjujuće da naši vinari i vinari iz Crne Gore nisu prepoznali potencijal koji Kratošija ima kao crveno vino. Tačnije rečeno, to nije potencijal, to je ostvarena snaga i uspeh koje je ta vinska sorta postigla u svetu, samo je kod nas niko ne primećuje, i niko ne pravi kvalitetno vino od Kratošije. A to je velika šteta za sve ljubitelje vina, jer je to naša autohtona sorta. Stoga prenosim jedan tekst stručnjaka koji govori o tome da li je Kratošija Zinfandel i Primitivo i kako smo to saznali.
Kratošija ili Crnogorski Primitivo, kako je zovem, biće crveno vino koje ima veliku budućnost.
Berba primitivo groždja na Siciliji
DA LI JE KRATOŠIJA – ZINFANDEL?
Sada je sigurno da plavac mali nije zinfandel. Kolege iz Hrvatske, u saradnji sa inostranim partnerima su nakon opsežnih istraživanja utvrdili, na osnovu izdvojenih 150 uzoraka (čokota) iz četrdeset različitih hrvatskih vinograda, da su plavac mali i zinfandel različite sorte, ali u vrlo bliskom srodstvu tj. odnos roditelj – potomak (Maletić, 2009). Bliski srodnici sorte zinfandel su još grk, crljenak viški i vranac .
Tragom daljih istraživanja oni su pronašli sortu crljenak kaštelanski (kako se navodno tako ranije zvao zinfandel na hrvatskim prostorima) koji je pokazao da ima isti genetski profil kao zinfandel. Interesantno je da je do 2009. godine u Hrvatskoj pronađeno samo 29 čokota ove sorte. Nakon toga je utvrđeno da sorta plavac mali je potomak – crljenka kaštelanskog (zinfandela) odnosno da mu je jedan roditelj crljenak kaštelanski (zinfandel), a drugi – sorta dobričić.
Međutim, još 2008. godine je utvrđeno da crnogorska autohtona sorta kratošija ima isti genetski profil kao zinfandel i da postoji vrlo bliska veza izmedju kratošije i vranca. U svakom slučaju prisustvo kratošije u cijelom vinogradarskom području Crne Gore, kako nekad tako i danas, velika varijabilnost njene populacije na vinogradarskim terenima Crne Gore u okviru koje je izdvojeno 17 biotipova, veliki stepen inficiranosti sorte kratošije uz brojne literaturne izvore su činjenice koje ukazuju da je Crna Gora danas najbolji kandidat za zemlju porijekla sorte kratošije – zinfandela (Maraš I sar., 2014) . Sigurni smo da će naša započeta novija istraživanja u saradnji sa španskim partnerima u potpunosti rasvijetliti i potvrditi ove navode.
Poznato je da je osobina drevnih sorti vinove loze da pokazuju heterogenost u pogledu ispoljavanja svojih osobina, što postepeno dovodi do degradacije sorte i pojave niza biotipova unutar populacije, sa uočljivim razlikama.
Za razliku od vranca čije su morfološke odlike dosta stabilne i koji je poslednjih godina doživio ekspanziju i postao glavna sorta za crvena vina ne samo u Crnoj Gori nego i u susjedstvu (Hercegovina, Makedonija, Dalmacija) – kratošija je heterogena sorta, sa više biotipova koji jos uvijek nijesu u potpunosti ispitani.
O heterogenosti kratošije pisali su brojni autori (Bulić, 1949; Jelaska, 1954; Stojanović, 1954; Ulićević, 1966; Pejović, 1988; Avramov, 1980, 1988; Burić, 1995; Božinovik, 1998; Maraš, 2000, 2004).
U okviru populacije sorte kratošija u Crnoj Gori je izdvojeno čak 17 biotipova koji ukazuju na veliku varijabilnost ove sorte i njeno dugo gajenje u Crnoj Gori. Naravno, to nas obavezuje i na dalja proučavanja ove sorte imajući u vidu da se ona nalazila, a i danas se nalazi u svim vinogradarskim područjima Crne Gore.
To već dosta govori o njenoj drevnosti. Tome u prilog idu i brojni literaturni izvori… Ima ih mnogo, pa da nabrojim samo nekoliko. Recimo, Stojanović je 1929. u sortimentu za proizvodnju crvenog vina na prostoru tadašnje Jugoslavije, sorte vranac i kratošiju nabrojao samo u Crnoj Gori. Dalmatinski ampelograf Bulić je 1949. dao širi ampelografski opis kratošije (sa sinonimima: gartošija, grakošija i kratkošija ), na osnovu uzoraka iz devet opština crnogorskog primorja, navodeći da je ima “ponešto” i u Dalmaciji, da se sadi u Hercegovini i Crnoj Gori i “da je odatle došla po svoj prilici u Dalmaciju”.
Deset godina kasnije, Ulićević je 1959. u publikaciji „Prilog rejonizacije vinogradarstva u Crnoj Gori“ pored vranca ističe veliki značaj kratošije. Iz činjenice da ona izrazito dominira u svim starijim zasadima i da je činila u tom periodu i često 90% sortimenta u ostalim vinogorjima kao i to da je u primorskim i starijim zasadima zastupljenija od vranca, akademik Ulićević ističe da je ona glavna, a vjerovatno i najstarija crnogorska sorta. On za vranac i kratošiju u tom periodu ističe da te sorte izvan Crne Gore, osim možda u sortimentskim i oglednim zasadima, nijesu nigdje zastupljene, te predstavljaju naš-crnogorski autohtoni i originalni materijal za proizvodnju crvenog vina visokog kvaliteta”.
Akademik Ulićević je već tada, na osnovu vizuelnih-ampelografskih obilježja primijetio i istakao da je “nastarija i najraširenija kalifornijska sorta zinfandel” – identična sa našom kratošijom i da ona “ vjerovatno da potiče iz ovih krajeva, odakle su je naši iseljenici mogli prenijeti.“
Od tada, gotovo 50 godina kasnije i molekularnim analizama je potvrđena njegova teza da crnogorska autohtona sorta kratošija ima isti genetski profil kao kalifornijski zinfandel, odnosno da je riječ o istoj sorti.
Sva ova istraživanja ukazuju i na vezu između kratošije i vranca, a, kako sam rekla na početku, u međuvremenu je i dokazano da vranac ima jasnu genetičku vezu sa kratošijom (zinfandelom), gde još nije utvrđeno samo to – koja je sorta roditelj, a koja potomak.
Dr Vesna Maraš
Izvor: Plantaže 13 juli