LEPA I OBRAZOVANA
Mara Branković dobila je ime po svojoj baki, kćerki kneza Lazara i kneginje Milice Hrebeljanović, supruzi Vuka Brankovića. O mladosti Mare Branković se malo toga zna.
Mara Branković bila je kćerka despota Đurđa Brankovića, koji se ženio dva puta. Prvi put se oženio trapezuntskom princezom, sestrom Jovana IV Komnina, a po drugi put oženio se Irinom Kantakuzinom, kćerkom Teodora Kantakuzina i unukom vizantijskog cara Jovana VI. Đurađ je sa obe žene imao ukupno sedmoro dece, četiri sina i tri kćeri.
Smatra se da su Mara i Jelena bile deca iz prvog braka, dok su Teodor, Lazar, Stefan, Katarina, bili deca iz drugog braka. Za Grgura se ne zna da li je bio dete iz braka sa trapezuntskom princezom ili sa Irinom.
U želji da obezbedi mir Srbiji, Đurađ je svoju kćerku Katarinu udao 1433. za grofa Ulriha Celjskog, dok je Maru za sultana Murata II. Mara Branković je u miraz odnela veliki deo Srbije i ogromne količine zlata i srebra. Mara je tada imala tek 15-tak godina i venčanje nije odmah obavljeno. Sultan je bio 15-tak godina stariji od Mare i imao je nekoliko žena i konkubina.
Nakon dužeg oklevanja, Đurađ šalje Maru 1435. godine kod sultana. Uz Maru, Despot je dao miraz u vrednosti od 400.000 u novcu i 200.000 u nevestinoj odeći i novcu. Venčanje je obavljeno u Jedrenu uz veliko slavlje i prema muslimanskim običajima. Svadbi su prisustvavala Marina braća.
Vizantijski savremenik Duka navodi kako je sultan veoma voleo Maru zbog njene lepote, ali i obrazovanosti. Kao kćerka despota imala je privilegije i mogla je da zadrži svoju veru. Bila je posrednik između svog oca i supruga.
Politička dešavanja u Srbiji, naljutila su sultana koji je odlučio da se Đurđu osveti preko dece. Prestolonaslednik Grgur je 1439. bio uhvaćen u Smederevu i poslat u Jedrene, gde su se nalazili Mara i Stefan. Đurađ Branković se u razdvojenosti dopisivao sa svojom decom. Za prepisku je saznao i sam sultan i zbog toga se veoma naljutio. Stefan i Grgur su zarobljeni na Uskrs 16. aprila 1441. godine, a zatim odvedeni u Tokatu u Maloj Aziji. Tu su bili oslepljeni 8. maja iste godine. Po nekim izvorima Mara je imala veliki uticaj na sultana, ali je njena intervencija stigla prekasno. Murat II je naredio dželatu koji je požurio sa izvršenjem kazne. Neki kasniji izvori navode da je pravi razlog ovog nemilog događaja bio sultanova ljubomora na njihove uspehe u lovu.
Porodični portret: Mara Branković sa ocem despotom Đurđem, bratom Grgurom i pomajkom Irinom
Nakon 1444. godine sultan Murat II ostavlja presto svom trinaest godina starom sinu Mehmedu II i povlači se u Manisu. Sa sobom je poveo svoju miljenicu Maru. Murat II se ponovo vraća na presto 1448. godine. Umire 3. februara 1451. godine od moždanog udara u 47. godini.
Mara je iskreno tugovala za njim. Mehmedova majka umire 1449. godine i on je na Maru gledao kao na drugu majku. Mehmed II vraća Maru u Srbiju kako bi pričinio sreću njenom ocu. Mara je u hrišćanskom svetu bila poznata kao sultanija ili emerisa i veoma je bila cenjena. Mara ubrzo dobija jos jednu bračnu ponudu, ovoga puta od vizantijskog cara Konstantina XI Paleologa, ali odbija ponudu uz obrazloženje da se zaklela da se udavati više neće. Mara je ubrzo odbila i prosidbu Jana Jaskra.
Nakon smrti oca, Mara sa Grgurom beži u Tursku. Od sultana koji ju je poštovao kao majku dobila je imanje u Ježevu. Takođe, sultan Mehmed II je marta 1459. Mari poklonio manastir Male Svete Sofije u Solunu. Godine 1469. Mari se pridružuje sestra Katarina i njih dve otpočinju diplomatsku misiju. Mara je bila velika zaštitnica manastira Hilandar, kao i manastira Sv. Pavla. Koristila je svoj uticaj kako bi pomogla hrišćanskom svetu. Umrla je u Ježevu 14. septembra 1489. godine i sahranjena u manastiru Bogorodice Ikosifinise u Kosinici.
Lik Mare pojavljuje se u narodnoj književnosti inspirisan ovom znamenitom istorijskim ličnosti. U bugarskoj usmenoj književnosti nalazi se pesma o lepoj Mari, Mari beloj Bugarki i Mari despotovoj. U srpskim i hrvatskim narodnim pesmama prikazana je kao negativan lik i imenuje se različito, kao Gordana, Milica, Marica, Anđelija ili se pojavljuje kao neimenovana caričina ili despotova kćer.
Jovana Stanković