BLAGO CIVILIZACIJE
Umetnost starog Egipta, države koja je nastala u dolini plodnog Nila, namenjena je kultu mrtvih. Ona se zasniva na obožavanju faraona i njima posvećenim grobnicama i hramovima. Ovim objektima, bile su namenjivane i sve umetnine rano nastalog slikarstva i vajarstva Egipta.
Prve velike istorijske kulture nastale su oko 3000. godine pre n.e. u dolinama velikih reka na Bliskom i Dalekom istoku. Na Bliskom istoku najstarije kulture i umetnosti stvorene su u dolinama Tigra, Eufrata i Nila.
U plodnoj dolini srednjeg i donjeg toka reke Nil stvorena je oko 3200. godine pre n.e. jedinstvena egipatska država sa centralizovanom vlašću, hijeroglifskim pismom i razvijenom kulturom. Stanovnici Egipta su verovali u večan život tela i duše, tako da je umetnost skoro u potpunosti bila namenjena kultu mrtvih. Mrtvo telo složenim sistemom balsamovanja pretvarali bi u mumiju, a potom stavljali i grobnicu koja je opremljena pogrebnim statuama, zidnim slikama, reljefima, nakitom. Grobnica faraona Tutankamona je svedok svega gore navedenog. Velike kamene blokove su slagali jedan na drugi stvarajući pravolinijsku arhitekturu: piramidalnu kod grobnica, a kod hramova gredni sistem nošen velikim brojem podupirača – stubova, polustubova i stubaca.
Prvobitna egipatska grobnica je mastaba, dugačka, ali niska građevina, koja ima oblik zarubljene piramide. Iz mastabe se u periodu Starog carsta razvila piramida, koja je bila isključivo faraonska grobnica. Božansku prirodu faraona izražavala se veličinom grobnice. Tako je najstarija piramida faraona Zosera u Sakari kod Memfisa razdeljena ili stepeničasta piramida, koja se sastoji iz 6 mastaba, izgrađenih jedna na drugoj tako da je svaka gornja manja od prethodne.
Mastaba – prvobitna egipatska grobnica
Iz razdeljene piramide razvila se piramida sa kosim ravnim stranama, koje se na vrhu stiču u jednoj tački. Ovakve su piramide faraona Keopsa, Kefrena i Mikerina, koje se nalaze u Gizi kod Kaira. Masivne, monumentalne i stabilne, one su rezultat umetničke sinteze.
U periodu Srednjeg i Novog carstva grobnice su usecane u gromade stena. Na taj način su stvorene grobnice iz čuvene Doline kraljeva blizu Tebe. Pogrebni hram, izgrađen ispred grobnice carice Hatsepsute, koja je usečena u steni, ima oblik stepeničastih rampi koje kao da ponavljaju geološku slojevitost stene ispred koje je hram izgrađen.
Hramovi kao domovi Bogova građeni su u periodu Novog carstva na desnoj obali Nila, u Karnaku, Luksoru i Edfu. Uobičajen prilaz hramu činila su dva reda sfingi i dva obeliska ispred samog ulaza u hram. Velikih dimenzija, sa nekoliko pokrivenih i nepokrivenih prostorija, egipatski hram se kao i piramida odlikuje pravim linijama – uspravnim nosačima i vodoravnim gredama.
Tutankamonova statua u gradu Tebi
Egipatska skulptura i slikarstvo bilo su namenjeni hramovima i grobnicama, ali ne kao njihova dekoracija, nego kao izraz božanske prirode faraona koji osigurava blagostanje njihovoj duši. Statue su stavljene u grobnice kao zamena za telo, one su predstavljale garanciju besmrtnosti umrlog i zato kao i arhitektura imaju kubične oblike, masivnost i stabilnost. Iako je trebalo da budu potreti određenih ličnosti, statue su ipak predstave večnog i neprolaznog života u onostranom, predstava čoveka izvan prostora i vremena.
Na slikama i reljefima, među kojima postoji velika sličnost jer su reljefi plitki i obojeni, nema perspektive ni iluzije prostora. Odsustvo perspektive u egipatskoj umetnosti vidljivo je na ovom fragmentu slikanog ukrasa sa jedne grobnice u Tebi, koja predstavlja ribnjak okružen drvoredom. Egipatski umetnik je prizor naslikao kao da ga vidi iz aviona, pa je ribnjak zadržao pravilnost pravougaonika, a drveće je okrenuto ka spoljasnjim ivicama slike. Drugačije rečeno, egipatski umetnik prikazuje ono što zna o stvarima, a ne ono onako kako vidi. Na reljefima i slikama glavna figura je uvek prikazana u dimenzijama većim od dimenzija drugih figura, sa glavom i nogama u profilu, a sa telom spreda kako gleda prizore iz lova i zemljoradnje i tako produžava u večnosti svoju ličnu sreću. Figure su bestelesne, u standardnim proporcijama.
Autor: Jovana Stanković