IZ BIBLIOTEKA KOSMETSKIH MANASTIRA
„Uništavanje srpskog rukopisnog blaga na Kosovu i Metohiji je kontinuiran proces, kojim se, ukoliko se ne učini sve kako bi se on sprečio i zaustavio, kraj još ne vidi“, upozorava profesor Bogoslovije u Beogradu, dr Vladimir Vukašinović.
Današnje biblioteke kosovskometohijskih manastira sadrže tek deo nekadašnjeg dragocenog rukopisnog blaga, koje je tokom vekova mnogo puta i na razne načine stradalo. Srpska kulturna baština razarana je kako stihijski tako i planski, u pojedinačnim i grupnim akcijama, koje bi sporadično tinjale ili se pojačavale tokom većih lokalnih ili međunarodnih sukoba.
O ovoj temi govorio je profeor Bogoslovije u Beogradu, protojerj-stavrofor, dr Vladimir Vukašinović u sklopu pratećih aktivnosti velike izložbe „Srpska umetnička baština na Kosovu i Metohiji : identitet, značaj, ugroženost“ u Srpskoj akademji nauka i umetnosti koja je organizator izložbe i pratećih predavanja.
Kontinuirani napadi na starostavne knjige
„Biblioteke pojedinih manastira tako su u potpunosti uništene, poput one Svetih arhangela kod Prizrena, dok su druge delove svojih zbirki sačuvale zahvaljujući tome što se knjige nisu nalazile u manastiru kada je paljen i razaran. Tako su od rukopsa čuvanih u manastiru Deviču, čiji je izvorni broj danas nemoguće utvrditi, preostale svega četiri knjige. Prvi potpun popis rukopisnih knjiga manastira Deviča dao je Vladimir Ćorović, koji je u manastiru boravio 1933. godine“, kaže profesor dr Vladimir Vukašinović.
Prof. dr Vladimir Vukašinović
„Rukopise su u više naleta uništavali osmanlijski zavojevači. To se može videti“, napominje dr Vukašinović, „na primeru rukopisnih knjiga biblioteke manastira Gračanice“.
Poznato je da su Turci zapalili tu biblioteku u XIV stoleću. Tri stoleća kasnije, da bi se osvetili buntovnim Srbima i, pri tome, stekli materijalnu korist, rasprodavali su srpske rukopise gde god su mogli.
„Neke od tih knjiga, međutim hrišćani su otkupljivali i vraćali u bogoslužbenu upotrebu“, kaže profesor dr Vladimir Vukašinović.
Stradanja su se ponovila i tokom Prvog svetskog rata. Gračanička biblioteka našla se na udaru bugarskih vojnika, koji su je opljačkali, a deo njenih rukopisnih dragocenosti odneli su u Bugarsku.
Devičke knjige dva puta stradale 1941.
Nemali deo kosovskih rukopisa uništen je u Drugom svetskom ratu.
„Tako su devičke knjige dva puta postradale 1941. godine. Jedan deo je izgoreo u bombardovanoj Narodnoj biblioteci, u kojoj su se tada nalazile, a drugi su spalili Albanci kada su razorili manastir iste godine. Oni su slične ambicije, doduše s manje uspeha, gajili i od 1945. do 1996. godine. Rukopisnu zbirku Pećke patrijaršije pokušali su da unušte 16. marta 1981, kada su zapalili stari manastirski konak, koji je izgoreo do temelja, ali su rukopisi i druge dragocenosti spaseni“, ističe profesor.
Otvoreno razaranje srpskih svetinja nastavljeno je pogotovo nakon što su avioni NATO-a bombardovali SRJ 1999. godine. Poslednji rukopis devičke zbirke koji se nalazio u manastiru uništen je u šiptarskom pogromu marta 2004. godine. Bila je to Služba Svetom Joanikiju Devičkom na crkvenoslovenskom jeziku.
Pojedine rukopisne knjige nadživele su svoje skriptorijume, koji su u međuvremenu uništeni. Primer za to, navodi dr Vukašinović, jesu Koriški prolog i Koriški pomenik, napisani u jednoj od dveju monaških svetinja kod sela Koriše, u kojima se negovalo prepisivanje knjiga. Isposnica i manastir Svetog Petra Koriškog nalazili su se u neposrednoj blizini sela, a manastir Svetog Marka Koriškog bio je tri kilometra udaljen od njega. Te manastire, tokom istorije više puta razarane od istih nasilnika, Albanci su 1999. godine opljačkali, minirali i razorili do temelja.
„Uništavanje srpskog rukopisnog blaga na Kosovu i Metohiji je kontinuiran proces, kojim se, ukoliko se ne učini sve kako bi se on sprečio i zaustavio, kraj još ne vidi“, upozorava profesor Vukašinović.
Današnje stanje manastirskih biblioteka
„Veoma je teško precizno utvrditi koliko je kosovskometohijskih crkvenih rukopisa danas sačuvano. Ipak, kada je reč o današnjem stanju manastirskih biblioteka, ono je mahom poznato. Zna se da se u biblioteci manastira Gračanice nalazi trideset osam rukopisa, u Pećkoj patrijaršiji 113, dok Dečani imaju najveću zbirku rukopisnih knjiga – 157, kojima je pridodato deset rukopisa iz crkve u Crkolezu. Značajno je napomenuti da se kosovskometohijski rukopisi nalaze i u Muzeju SPC u Beogradu, ali i u manastiru Hilandar“, kaže dr Vladimir Vukašinović.
Izvor: Jedinstvo
Autor: Slavica Đukić