SVETOVNA SVETICA
Izuzetna žena Živka Crvčanin (1871-1938) poslužila je kao model grofu Majendorfu da oslika lik Svete Petke u manastiru Žiča. Neobičnost ove žene je utoliko veća što je ogromne zasluge zaradila u Češkoj, gde i danas počiva.
Sa zidova Žiče gledaju sveci, askete i velikomučenici, baš kao što je to slučaj i sa svim ostalim pravoslavnim svetinjama. Međutim, u ovom manastiru kraj Kraljeva jedna freska drugačija je od ostalih živopisa, ne samo u Žiči, već odudara i od drugih crkava i manastira po Srbiji.
Prepodobna Paraskeva, sveta Petka, na fresci u Žiči ima drugačiji izgled od očekivanog. Lik svete Petke ovde razlikuje se od drugih svetitelja u čijem se „društvu“ nalazi i ona.
Ko je „kriv“ što je lice svete Petke drugačije od ostalih, a i po čijem liku je Paraskeva u Žiči naslikana?
Nema sumnje da je umetnik u lik žičke Petke uneo nešto svetovno i svakidašnje. Uočljivo je da se na fresci nalazi lice koje odudara od asketa kojima je okružena. Utisak je da ovo lice ima iskonske povezanosti sa onim dobrim, starim duševnim ženama našeg srpskog sela, iz kojih zrači toplina i ljubav i neka anđeoska čistota.
Ko je Sveta Petka u Žiči?
O liku ove svetiteljke i njenom autoru jednom prilikom je govorio blaženopočivši vladika žički Vasilije (Kostić), otkrivši tada ime žene koja je poslužila kao model i ime umetnika.
Kako je pokojni vladika Vasilije posvedočio, kompoziciju je 1938. godine naslikao Nemac ruskog porekla, grof Teofil Teofilovič Majendorf. Za lik svetiteljke umetnik je uzeo Živku, majku prote Milivoja Crvčanina, koji osim toga što je bio sveštenik, u srpskoj kulturi ostao poznat i kao plodni kompozitor i diplomata, profesor Državnog konzervatorijuma u Pragu i tadašnji delegat Sinoda Srpske pravoslavne crkve pri vladi tadašnje Čehoslovačke.
Dakle, žena koji je poslužila kao model autoru freske grupe svetitelja sa svetom Paraskevom zvala se Živka Crvčanin (1871–1938), češće zvana Živana.
Živka Crvčanin kao Sveta Petka među svetiteljima na fresci u Žiči
Ova izuzetna i neobična žena iz kraljevačkog kraja bila je, za nevericu, poznati javni radnik u vreme Prvog svetskog rata. Živela je i delala u Čehoslovačkoj, gde je njen sin u to vreme bio generalni inspektor pri vladi te države za groblja naših ratnika, palih na mnogim bojištima. Ona je bila neumorni borac za prava bivših ratnika i u Čehoslovačkoj je uspela da izdejstvuje podizanje čak četiri mauzoleja u kojima su sahranjeni ostaci oko 10.000 naših vojnika, poginulih u Prvom svetskom ratu.
Počiva u kripti praške crkve
Živka Crvčanin je lično poznavala slikara grofa Majendorfa, a on dok je radio fresku u Žiči setio se njenog lika.
Živka je umrla te godine kada je grof fresku završio, a cela čehoslovačka štampa donela je vest o njenoj smrti. Tadašnje vodeće ličnosti Čehoslovačke, kao i predstavnici naše države i crkve, bili su joj na pogrebu.
U knjizi saučešća, koju je njen sin prota Milivoje čuvao do svoje smrti, nalazile se izjave mnogih poznatih političara i umetnika Evrope o ovoj izuzetnoj ženi.
Živka Crvčanin sahranjena je u kripti crkve Uspenja Presvete Bogorodice u Olšanima, predgrađu Praga, pokraj brojnih ruskih i čeških velikana i drugih zaslužmih ličnosti. Mozaik na grobu sa njenim likom izradio je ruski umetnik Mihail Ajvaz, koji je u Čehoslovačku pobegao nakon boljševičke revolucije. Iznad lika Živane Crvčanin stoji stih iz „Očenaša“ – Da bude volja tvoja.
Legat Crvčanina u Žiči
Živkin sin Milivoje Crvčanin (1892-1978) bio je srpski kompozitor, muzički pedagog, diplomata, sveštenik i misionar. Bio je oženjen Milicom i imao dva sina, Ljubivoja i Boška. Mlađi Milivojev sin Boško je u 25-oj godini život izgubio na Sremskom frontu, pa je u znak sećanja na njega, Milivoje manastiru Žiči leta 1966. godine poklonio spomen-sobu. Legat se sastojao od salona u stilu Luja XVI, Boškove spavaće sobe, portreta svih članova porodice rađenih u ulju na platnu i brojnog inventara. U Hramu Svete Trojice u Beogradu među legatorima upisana su imena Milivojevih roditelja, Milutina i Živke.
Autor: Goran Mitrović