IMAMO LI DRUGOG NOBELOVCA?

U jeku nepotrebne prašine koja se digla za novopečenim Nobelovcem, Peterom Handkeom, gde se najmanje priča o njegovom književnom umeću, sa posebnim emocijama se sećamo Ive Andrića, ili, kako se sada šaljivo u nekim krugovima navodi, prvog srpskog Nobelovca.

Početkom decembra odjeknula je poput eksplozije i još jednom podelila književnu i političku javnost vest da je Austrijanac Peter Handke dobio najveće priznanje u oblasti umetnosti lepe reči. Nobelova nagrada za književnost pripala je upravo njemu.

Na nedavno održanoj manifestaciji „Noć knjige“ upravo su dela austrijskog pisca bila među najtraženijima. Među njima se posebno izdvaja, obimom neveliki roman, Golmanov strah od penala.

Ponovo se pojavilo pogrešno mišljenje da je Handke samo za ovaj roman dobio Nobela. Tako se i za Maria Vargasa Ljosu pogrešno tvrdilo da je nobelovac zbog romana „Razgovor u katedrali“. Za Orhana Pamuka zbog „Zovem se Crveno“ ili za Gintera Grasa za njegovog najpoznatijeg romana „Limeni doboš“. Čak se i u našim udžbenicima književnosti navodilo da je Ivo Andrić dobio Nobelovu nagradu isključivo zbog romana „Na Drini ćuprija“.

Istina je posve drugačija. Pisac ne dobija Nobelovu nagradu zbog jednog konkretnog dela, već zbog svog opusa, odnosno dosadašnjeg književnog učinka. Andrić konkretno zbog svoja tri romana. Pored onog po kome je najpoznatiji, „Na Drini ćuprija“, tu su još i „Gospođica“ i „Travnička hronika“. Oni se u književnoj kritici nazivaju „Bosanskom trilogijom“. Slučajnost ili ne, ova Andrićeva dela nastala su u vreme Drugog svetskog rata.

U mirnoći svog stana na Zelenom vencu Andrić je pisao svoja monumentalna dela. I dan-danas im se čitaoci rado vraćaju i dive se punoći i živosti njegovih junaka. Tu su i opisi mostova, pejzaža i istorijskih prilika i neprilika kojima je narod na ovim prostorima vekovima bio izložen.

Andrićevi mostovi

Mostovi su lajt-motiv Andrićevog stvaralaštva. Pored istoimene pripovetke, tu je i „Most na Žepi“ , te najpoznatiji most na Drini, opisan u romanu „Na Drini Ćuprija“ zbog kog mu je i pripala Nobelova nagrada za književnost. Most koji je podigao Mehmed Paša Sokolović 1577., imao je svoju predistoriju u devširmi ili danku u krvi. Tačnije, otimanju dečaka i njihovim odrastanjem i angažovanjem u elitnim turskim vojnim jedinicama, janjičarima.

Mehmed Paša Sokolović doživeo je sudbinu mnogih dečaka koji su nasilno odvojeni od svojih roditelja i odvedeni u Tursku. Mladi Sokolović bio je istaknuti vojskovođa Osmanskog carstva u mnogim bitkama, u ratovima protiv Ugarske i Austrije. Bio je Veliki vezir u vreme tri velika sultana: Sulejmana Veličanstvenog, Selima III i Murata II. Sa te visoke pozicije bio je naručilac i ktitor mnogobrojnih svetovnih i verskih objekata širom Otomanske imperije. Priča se da je jedan od najzaslužnijih za obnovu Pećke patrijaršije, institucije koja je imala ključnu ulogu u opstanku Srba u jednom od najturbulentnijih perioda naše istorije. Danas ima svoju ulicu na Zvezdari u kojoj se nalazi poznati Mazda servis.

Višegradski most, pozicioniran na važnoj geostrateškoj lokaciji, kroz istoriju svedoči o razmeni kulturnih uticaja Balkana, Osmanskog carstva i Mediterana, između hrišćanstva i islama. Univerzalna vrednost mosta sa stanovišta arhitekture leži u tome što ova građevina svedoči o usvajanju i prilagođavanju tehnika gradnje tokom dugog procesa. Isto tako, svedoči o važnim kulturnim razmenama međusobno različitih civilizacija, istočne i zapadne.