SABORNIK POSVEĆEN OBNOVI CRKVE
Antologija „Bogorodica Ljeviška u pesmama“ je duhovno zvono koje će prizivati duše pravoslavne da ne zaborave i da ne ostave pravoslavne Srbe same u Prizrenu.
Dve poznate književnice, Prizrenke Lela Marković i Radmila Knežević, sačinile su ove godine jednu značajnu antologiju pesama pod naslovom „Bogorodica Ljeviška u pesmama“.
Poeziju o crkvi Bogorodici Ljeviškoj u Prizrenu uklopile su u jedno vredno autorsko izdanje zajedničke knjige u koju su utkale svu svoju ljubav prema rodnom gradu i prema crkvi. Dve književnice su po ko zna koji put pokazale kako se voli i čuva rodni grad, jer one i danas redovno odlaze u Prizren da molitveno bdiju pred grudima Ljeviške. I sve to čine samo zato da ostanu deo ambijenta, deo grada i Ljeviške čije se lepote ne mogu zasititi.
Uvodnu reč o ovoj antologiji dao je jerej Đorđe Stefanović, starešina crkve Bogorodice Ljeviške u Prizrenu koji je pomalo usamljen i koji ovom prilikom poziva sve one koji žele da dođu da vide Prizren i Ljevišku, da to slobodno učine.
Prvobitna Crkva Bogorodica Ljeviška podignuta je u devetom veku u delu grada Prizrena koji se nazivao Ljeviša, otuda i ime koje nosi kroz vekove, sagrađena je kao bazilika sa krovnom konstrukcijom od drveta, vremenom se ta konstrukcija delimično urušila i bilo je potrebno obnoviti Crkvu što je učinio Kralj Milutin Nemanjić od 1307. do 1309. godine. U samom ulasku u Crkvu vidi se Loza Nemanjića, Kralj Milutin, a pored njega zapis o ktitorstvu i ime episkopa Save i Damjana u čije vreme su preduzeti radovi na samoj Crkvi.
Spoljna fasada je naglašena vizantijskom obradom, neizmeničnim zidanjem kamenom, sigom i opekom sa ciljem da se dobije nesvakidašnja polihromija, svojstveno dekoraciji vizantijskih hramova.
Ljeviška ima gnezdo u srcima Prizrenaca
Ostaci najstarijeg freskopisa u Crkvi potiču iz perioda 1220-1230. godine, freska Svadba u Kani Galilejskoj i Isceljenje slepog koje su pri restauraciji prenete u Narodni muzej u Beogradu.
Najznačajnija freska iz ovog perioda jeste Bogorodica Eleusa (Milostiva) sa Hristom Hraniteljem, u našem narodu poznata kao Bogorodica Ljeviška.
Iz perioda Kralja Milutina unutrašnji deo Crkve oslikala su grčka braća Mihailo i Evtihije Astrapa, slikajući obilje tema: Velikih praznika, Vaseljenskih sabora…
Sama Crkva je dolaskom Turaka pretvorena u džamiju 1756. godine, čitavom površinom oštećena čekićem i ekserima, onda premalterisana kako spolja tako i unutra, podignut je minaret i nazvana je Džuma Džamija.
Oslobođenjem od Turaka posle balkanskih ratova došlo je vreme da se izvrši restauracija crkve i ona je urađena 1951–1953. godine. Skinut je malter sa spoljne strane, zablistala je siga i opeka i ponovo je podignut zvonik sa unutrašnje strane. Vaskrsle su freske ali nisu sve sačuvane.
– Nažalost, u martovskom pogromu 2004. Crkva ponovo strada. Zapaljene freske su se ponovo prikrile pred vandalima u oblaku dima, polupan je sveti Presto, jedan deo freske Bogorodice Ljeviške, sve što je bilo od drveta izgorelo je. Olovni krov sa krstovima je pokraden, izgorele grede nisu mogle da izdrže pa su ispustile zvono koje sada, posle šesnaest godina, dižemo na svoje mesto, odakle će objavljivati i pozivati na bogosluženje ovo malo pravoslavnih Srba koji žive u Prizrenu. Nadam se da će ova zbirka pesama biti naše duhovno zvono koje će probuditi i prizvati duše naše pravoslavne braće u centralnoj Srbiji, našu braću rasejanu po svoj zemlji Gospodnjoj, jer, ono što nama, koji živimo na Kosovu i Metohiji, najviše znači jeste osećaj da nismo sami, nismo ostavljeni i zaboravljeni, u zajednici smo molitveno sa svom našom braćom oko koje nas sabira Crkva Bogorodica Ljeviška i svi naši hramovi širom vaseljene. Ovim putem pozivam svu braću sestre koji žele da posete Crkvu Bogorodice Ljeviške da to mogu slobodno učiniti u nadi da ćemo uspeti da obnovimo ovaj velelepni hram Majke Božije koja nas vekovima sabira. Crkva Bogorodica Ljeviška zauvek će imati svoje gnezdo u našim srcima, jer je od naših predaka nastala – poručuje otac Đorđe, starešina crkve Bogorodice Ljeviške u Prizrenu.
Pesme su molitva za trajanje svetinje
– Bogorodica Ljeviška, zenica oka našeg, sa ostalim prizrenskim svetinjama je vekovima čuvala pravoslavnu veru, srpski nacionalni identitet i istorijsko pamćenje. U njoj se odigravala srpska istorija. Njoj su se molile naše majke, bake, naši preci, naši sveštenici, episkopi, mitropoliti i kraljevi. Njeni zidovi su upili boju fresaka, vekove i istoriju, naše molitve, našu nadu i ljubav – kažu autorke.
Zbog svog značaja, lepote i vrhunske umetnosti graditeljstva i freskoslikarstva, Bogorodica Ljeviška je od 2006. uključena UNESCO-vu Listu svetske baštine, ali i UNESCO-vu Listu baštine u opasnosti, jer je u pogromu 2004. pretrpela znatna oštećenja.
– Danas su njeni garavi zidovi naš Zid plača, a njene otvorene kapije skuti Presvete Bogorodice u koje prima svoju razbuđenu decu – napominju stvaraoci antologije i dodaju:
– Stoga smo nas dve, Prizrenke, odlučile da ne damo svetinju onako kako to najbolje umemo – poezijom. Uz Božju pomoć i blagoslov starešine Crkve Bogorodice Ljeviške u Prizrenu, jereja Đorđa Stefanovića, započele smo rad na prikupljanju pesama koje su joj posvećene, kako bismo ih sačuvale za budućnost i kako bi se knjigom pomogla njena obnova.
Malo se crkava može pohvaliti brojem pesnika koje je inspirisala i koji su joj, za večnost, posvetili svoje stihove. U njoj se nalaze izuzetno vredne antologijske pesme. Udružene, sve pesme su postale zajednička molitva za trajanje ove svetinje.
Pesnici, donatori, prenumeranti, fotografi, svi ostali koji su pomogli u izradi i objavljivanju knjige „Bogorodica Ljeviška u pesmama“ svojevrsni su obnovitelji ove svetinje.
– Sav prihod od prodaje knjige namenjen njenoj obnovi. Neka knjiga „Bogorodica Ljeviška u pesmama“ bude zajedničko slovo ovom živom simbolu naše pravoslavne vere i trajanja – istakle su autorke Lela Marković i Radmila Knežević.
Izvor: Jedinstvo
Autor: Slavica Đukić