RELIGIJSKA DIMENZIJA
Složen i višeznačan odnos Vizantije i Zapada sadržavao je jednu značajnu – na neki način možda i najvažniju!
Crkva je živo nastojala, i mora se priznati u tome imala i puno uspeha – Vizantinci su uvek bili veoma zainteresovani za hrišćansko učenje – da pastvi objasni dogmatska skretanja zapadnjaka predstavljajući ih kao najgore svetogrđe.
Nasrtaji zapadnih vojski – u vidu prolazaka krstaških odreda i normanskih najezdi – umnogome izdižu vojničke sukobe u religijsku ravan, što je još više zatrovalo ionako narušene odnose između dveju hrišćanskih zajednica.
Vojna moć i svetske pretenzije papstva zgražavale su Romeje, snažno privržene patrističkoj tradiciji, za koje je crkva bila duhovna snaga u službi mira, i u njihovim očima bile su dokaz osnovanosti podozrenja u odnosu prema Rimu.
Normanski napadi, kojima je otvoren oružani sukob Zapada i Vizantije, u očima prosečnih Romeja bili su, s jedne strane, posledica raskola crkava i papske podmuklosti a, s druge, predigra za krstaške pohode, koji su vrlo brzo shvaćeni kao najopasniji oblik zapadne agresivnosti.
Za čitavo pitanje nije bez značaja činjenica da se u svesti Vizantinaca hrišćanski Zapad javljao kao zaokružena, jedinstvena i mračna celina. I kad su, naposletku, uzastopni porazi svetih pohoda postepeno na celom Zapadu ukorenili legendu punu neprijateljstva prema Vizantiji, kad se staroj, još pojačanoj mržnji pridružila sve jasnija svest o bogatstvu a isto tako i o slabosti Vizantije, Latini više nisu mogli odoleti iskušenju da se okrenu protiv šizmatika na Istoku.
Jednom rečju, u osvit XIII veka zapadnjaci su u očima Vizantinaca bili ne samo pljačkaši, zavojevači, varvari koji ne poznaju pravu veru i istinsku kulturu nego i neprijatelji Hrista, prestupnici i izdajnici hrišćanstva.
Upravo u XII stoleću mržnja prema Latinima je postala druga priroda Vizantinaca.
Okrutna nasrtljivost Zapada, s jedne, i prekomerna netrpeljivost Vizantije, s druge strane strane, doveli su njihove odnose pred slepi zid tako da izlaz iz ovog začaranog lavirinta nije mogao biti nađen ni do 1453. godine kada je Carigrad podlegao turskim osvajačima.
Iz knjige Radivoja Radića „Strah u poznoj Vizantiji (1180-1453)“, Evoluta, Beograd 2014.