IMPRESIVNO DELO I KARIJERA
Anastas Jovanović je svojim neospornim umetničkim darom i zavidnim tehničkim umećem uspostavio visoke standarde kvaliteta izrade fotografije tog vremena.
Prvi srpski fotograf, kako se dugo smatralo, bio je Anastas Jovanović, rođen 1817. u Vratsi u Bugarskoj, a umro u Beogradu 1899. godine. U Beču je završio akademiju, kupio prvi fotografski aparat i savladao tehniku fotografisanja.
Postupak talbotipije Anastas Jovanović je prihvatio 1844. i koristio ga prilikom fotografisanja vodećih ličnosti kulturnog, verskog i političkog života Kneževine Srbije koji su posećivali Beč.
Većina njegovih dela iz bečkog perioda sačuvana su i nalaze se u Zbirci fotografija Muzeja grada Beograda. Jovanović je tokom naredne četiri decenije, radeći kao slikar, litograf, dekorater i fotograf u svojim ateljeima u Beču i Beogradu, stvorio impozantno delo u rasponu od panoramskih prikaza Beča i Beograda pa do serije portreta znamenitih ličnosti srpskog društva.
Tokom četvrte decenije, u bečkom periodu stvaralaštva, ovi portreti su uglavnom služili kao predlošci za seriju litografija objavljenih u sveskama pod nazivom „Spomenici Serbski“ u ranim pedesetim godinama. Tako je Anastas Jovanović s vremenom stvorio, kako opisuje Milanka Todić u svojoj „Istoriji srpske fotografije“, reprezentativne portrete vladara, državnika, političara, ministara i poznatih kulturnih i političkih ličnosti Srbije.
Među njima su Milica Stojadinović Srpkinja, Miša Anastasijević i njegova supruga, Njegoš, Vuk Karadžić, Ilija Garašanin, Toma Vučić Perišić, Kleopatra Karađorđević, Knez Mihailo i drugi.
U radu na portretima rađenim u petoj deceniji, Anastas Jovanović nije koristio fotografiju kao predložak za izradu litografije (kao što je to radio na početku), već je ove portrete, često snimljene u krupnom planu ispred neutralne pozadine, što je bila novina u to vreme, komponovao tako da je ne samo naglašavao psihološki profil ličnosti već je nastojao da uhvati i prenese i njen karakter.
U Muzeju grada Beograda čuvaju se fotografije koje imaju posebnu istorijsku vrednost. Naročito se ističu portreti Njegoša, Vuka Karadžića, Tome Vučića Perišića, Demetra Tirke…
Anastas je koristio tehniku retuširanja tako što je eliminisao studijski enterijer i time istakao lični karakter modela. Na fotografiji Tome Vučića Perišića, Anastas neutrališe pozadinu i kroz „igru svetlosti i senke ističe samo jednu stranu lica, dok drugu ostavlja u blagoj senci“. Ovaj postpak je dopuštao da se „pažnja posmatrača usmeri ka licu i očima, otkrivajući u potpunosti oštre karakterne crte lica i prodoran pogled“.
I portreti već starog Vuka Karadžića iz Beča i Beograda, kao i snimci Đure Daničića i Ljube Nenadovića, rađeni su s ciljem da se prikaže i istakne njihova složena ličnost.
Kao upravitelj dvora, Anastas je tokom šeste decenije ostvario prijateljstvo sa mladim knezom Mihailom, koji mu je u vreme dok je imao mali atelje u dvoru bio jedan od glavnih modela. Zato fotografije kneza Mihaila i knjeginje Julije u enterijeru dvora, kao i fotografije kneza Mihaila u Topčideru, svedoče ne samo o izuzetnoj stvaralačkoj veštini velikog srpskog fotografa, već i o njihovom prijateljstvu koje se vidi i na „prikazu nežnog pogleda i intelektualnim crtama lica kneza“ slikanom sa mnogo ljubavi i poštovanja.
Pored pojedinačnih portreta, Jovanovićeva portretna fotografija obuhvata i fotografije dece i grupne fotografije, što čini njegov rad bogatijim i raznovrsnijim. Dok su neke fotografije prirodne i spontane, poput fotografija njegove dece, na kojima su „modeli iskreni i opušteni“, neki drugi su, poput potreta Kleopatre Karađorđević, urađeni u maniru „zvaničnih portreta“, što se vidi i po pozama modela, ali i ozbiljnom izrazu lica.
Uporedo s velikim i za srpsku kulturu izuzetno značajnim fotografskim opusom, Anastas Jovanović će u periodu formiranja moderne srpske države, zahvaljujući položaju upravitelja dvora kneza Mihaila Obrenovića, imati važnu društvenu ulogu, što se najbolje vidi na njegovom nadgrobnom spomeniku koji reprezentuje svu moć koju je imao u srpskom društvu.
Jovanovićev sačuvani fotografski opus obuhvata veliki broj radova koji se danas čuvaju u Muzeju grada Beograda, a manji deo u Istorijskom muzeju Srbije i Vojnom muzeju u Beogradu. Po jednu talbotipiju imaju Etnografski muzej, Narodna biblioteka, a jedna talbotipija je u privatnom posedu. Najviše sačuvanih radova predstavljaju portreti, a očuvano je i nekoliko panorama gradova i snimaka arhitekture Beča, Beograda i Kragujevca. Nije se sačuvala nijedna dagerotipija.
Za snimanje prvih talbotipija, Jovanović se u prvo vreme služio svojom kamerom Nr. 3, kasnije je verovatno nabavio novi aparat većeg formata (16,5 x 21,5 cm), kojim su snimljeni skoro svi portreti.
Prvi srpski fotograf je svojim neospornim umetničkim darom i zavidnim tehničkim umećem uspostavio visoke standarde kvaliteta izrade fotografije. Njegovi radovi su primećeni i priznati i u vreme njihovog nastanka, a fotografije značajnih ličnosti iz kulturnog, političkog i javnog života Srbije danas čine neprocenjivu kulturnu baštinu.
I mada formalno nije imao titulu dvorskog fotografa, Jovanović je bio više nego dvorski fotograf, ne samo po visokom kvalitetu fotografskog opusa i blizini Dvoru, budući da je bio njegov upravnik, već i po seriji antologijskih fotografija kneževskog para, Mihaila i Julije, i njihovog života na Dvoru.
Iz monografije „Srpski dvorski fotografi (1839-1918)“