SPC I MPC – DVA OKA U GLAVI
Sprska Pravoslavna Crkva i Makedonska Pravoslavna Crkva i političke nedoumice bivše SFRJ koje utiču na Srpsku pravoslavnu crkvu
U državama bivše Juglosavije se još pre nekoliko decenija javio ozbiljan problem nacionalnog identiteta, prvenstveno u socijalističkim republikama Makedoniji i Crnoj Gori. Isti je propraćen samoiniciranim proglasom autokefalnosti takozvane Makedonske pravoslavne crkve predvođen tamošnjim sveštenstvom 1967. godine. Naravno, ovo odvajanje SPC nije priznala definišući ga kao ilegalno i nekanonsko. Smatra ga očajničkim pokušajem potpunog osamostaljenja bivše jugoslovenske republike, što se, samim tim, prepliće i sa političkim ciljevima. Sličan problem postoji u vezi sa Crnom Gorom, no manje intenzivan.
Makedonska Pravoslavna Crkva u Zagrebu – maketa izgradjene crkve. Da li je ovaj objekat liči na pravoslavnu crkvu?
Samozvana Makedonska Pravoslavna Crkva je od objave o autonomiji u sporu sa svim patriaršijama, prvenstveno srpskom (koja njeno eventualno otcepljenje ne dovodi u obzir), bugarskom, ruskom i grčkom (zbog imena). Nepriznata je, što znači da u porodici pravoslavnih crkava nije tretirana kao predmet kanonskog prava, niti je njeno sveštenstvo pozvano na svepravoslavne sabore u Carigradu (današnji Istanbul). Izneta je predpostavka da će članovi spornog Makedonskog arhijerejskog sinoda ipak da budu pozvani na sabor 2016. godine radi intenziviranja pregovora sa SPC-om i konačnim rešenjem spora koji traje već 58 godina.
Sedamnaestog marta 2002. godine je donet Niški sporazum (dogovor) kojim je dogovoreno konstituisanje autonomne Ohridske arhiepiskopije, te priznavanja najvećih oblika nezavisnosti eparhijama u republici Makedoniji (nacrt sporazuma možete da pogledate pri kraju teksta). Ugovor je takođe podrazumevao obavezanost tamošnjeg sveštenstva da zadrži simbol i izbor poglavara koji potvrđuje patrijarh srpski. Međutim, na konferenciji za novinare 28. maja su makedonski sveštenici izjavili kako dogovor koji je potpisalo 5 od 7 makedonskih episkopa nije obavezujuće prirode.
Ovaj problem do dan-danas nije rešen. Vladika ohridski Jovan Vraniškovski je 2010. godine utanmničen po nalogu Skopskog krivičnog suda u kom je do pre svega 3 meseca čamio. Osuđen je na 18 meseci robije zbog navodne utaje poreza u toku svoje duhovne vladavine. Kao visoki prvosveštenik u makedonskoj oblasti crkve se snažno usprotivio otcepljenju koje smatra nebogoslovskim, kao i pogrešnim i štetnim, što je pravi razlog njegovog prvođenja uključujući i prihvatanje Niškog sporazuma u skladu sa kojim je SPC nastavila da se ponaša.
SPC zaista nudi Makedonskoj Pravoslavnoj crkvi veći stepen autonomije u svojim okvirima, ali ne i odvajanje, što je više puta naglasila. Uopšte ne dovodi u pitanje južni nacionalni identitet, dozvoljava visok stepen nezavisnosti, kao i bogosluženje na makedonskom jeziku. Ipak, samoproklamovanom Makedonskom arhijerejskom sinodu ni gorepomenute ponude nisu dovoljne.
Za oslobođenje arhiepiskopa Jovana su se zalagali: Tomislav Nikolić, predsednik Srbije, Aleksandar Vučić, predsednik vlade Srbije, Ivica Dačić, ministar spoljnih poslova, patrijarh moskovski Kiril, sinod Srpske pravoslavne crkve, mitropolit Ilarion, predsednik Odeljenja spoljnih crkvenih veza Moskovske patrijaršije.
Samozvana makedonska crkva ističe kako njegovo otpuštanje 2. februara ove godine nije praćeno pomilovanjem, već da je sprovedeno kao neizbežan uslov koji je Srpska crkva nametnula ne bi li otpočeli pregovori po pitanju definisanosti autonomije južne crkve. Ovo podrazumeva mogućnost skopskih vlasti da vladiku ponovo privedu ukoliko makedonsko sveštenstvo ne bude zadovoljno ishodom eventualnih pregovora sa SPC-om, što je moćno ucenjivačko oružje.
Svi su iznenađeni upornošću Makedonije da izdejstvuje sebi crkvenu potpunu autokefalnost, što se objašnjava i privremenim oslobođenjem vladike samo radi nastavka dijaloga.
Po puštanju na uslovnu slobodu Arhiepiskop Jovan se odazvao pozivu patrijarha ruskog i sve Moskve, njegove svetosti, gospodina Kirila i uputio na lečenje u jedan od manastira ruske pravoslavne crkve gde idalje boravi.
U kom pravcu će da vode pregovori između SPC i ilegalne makedonske pseudocrkvene organizacije? Koliko dugo će da se čeka na konkretan početak dijaloga? Čime bi potpuno otcepljenje makedonske crkve moglo da rezultira, pogotovo razmatrajući sve veće učešće Albanaca u ukupnom stanovništvu bivše jugoslovenske republike koje Makedoncima osporava veru?
NIŠKI SPORAZUM
Šema Niškog sporazuma:
Srpska Pravoslavna crkva, odnosno Pećka patrijaršija, imajući u vidu realne duhovne i pastirske potrebe, i odluke Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve broj 47/1958, 6/1959 – zapisnik 57 od 17/1. juna 1959. godine, priznaje postojećim eparhijama Pravoslavne crkve u Republici Makedoniji, odnosno, Ohridskoj arhiepiskopiji i njenoj dijaspori, široku crkvenu samostalnost, odnosno, najširu crkvenu autonomiju, ostavljajući pitanje konačnog rešenja, saglasno kanonskom sabornom poretku Pravoslavne crkve, budućem svepravoslavnom saglasju punoće Crkve u Duhu Svetome.
Po svom konkretnom sadržaju to podrazumeva sledeće:
1. U svom unutrašnjem životu i u svojim crkveno-pastirskim delatnostima Pravoslavna crkva, o kojoj je reč, ima samostalnost u skladu sa opštevažećim kanonskim normama. Shodno tome, ona ima svoj Sveti arhijerejski sinod i poglavara.
2. Crkva o kojoj je reč upravlja se na osnovu opštevažećeg kanonskog ustrojstva Pravoslavne crkve i svog Ustava.
3. Poglavar predstavlja svoju Crkvu pred Srpskom pravoslavnom crkvom, a uspostavljanje evharistijske zajednice i kanonskog jedinstva sa Srpskom pravoslavnom crkvom jeste svedočanstvo crkvenog jedinstva sa ostalim Pomesnim crkvama.
4. Poglavar se oslovljava sa Njegovo Blaženstvo ili Blaženjejši i nosi belu panakamilavku sa brilijantskim krstom.
5. Izbor poglavara potvrđuje patrijarh srpski, pre svega zajedničkim služenjem svete Liturgije sa njim.
6. U činu ustoličenja novoizabranog poglavara učestvuje patrijarh srpski ili njegov izaslanik i jedan od arhijereja rečene Crkve.
7. Poglavar na svetoj Liturgiji, na “V pervih pomjani”, pominje patrijarha srpskog, a na Velikom vhodu može da pominje i poglavare drugih Pomesnih crkava, dok područni eparhijski arhijereji i vikarni episkopi pominju ime poglavara.
8. Poglavar ili njegov izaslanik, učestvuju u varenju i osvećenju svetoga mira sa patrijarhom srpskim, u znak jedinstva u Duhu Svetom.
9. U izboru i ustoličenju poglavara rečene Crkve patrijarh srpski obaveštava Vaseljensku patrijaršiju i Pomesne crkve. Sa svoje strane, o tome može obaveštavati i poglavar svojim mirnim pismom.
10. O osnivanju novih i arondaciji postojećih eparhija odlučuje Sveti arhijerejski sinod i o tome službeno izveštava patrijarha srpskog.
11. U slučaju suđenja episkopu ili u drugom slučaju slične težine, kada, saglasno kanonskom poretku Pravoslavne crkve treba da odlučuje sabor od najmanje dvanaestorice episkopa, broj episkopa koji nedostaje biće obezbeđen iz episkopata Srpske pravoslavne crkve.
12. Eparhijske arhijereje i vikarne episkope bira Sveti arhijerejski sinod rečene Crkve.
13. Poglavar, pri sasluživanju sa arhiepiskopom pećkim, mitropolitom beogradsko-karlovačkim i patrijarhom srpskim, stoji sa njegove desne strane.
14. Saglasno drevnom crkvenom predanju i istorijskoj praksi, Crkva o kojoj je reč nosi naziv Ohridska arhiepiskopija. Ohridska arhiepiskopija može, po dosada ustaljenoj višedecenijskoj praksi, u svom unutrašnjem međusobnom službenom opštenju sa Pećkom patrijaršijom da koristi naziv koji je do sada koristila.
15. Iz istih razloga, poglavar zvanično nosi titulu arhiepiskopa ohridskog i mitropolita skopskog, a u unutrašnjoj upotrebi može da koristi i dosadašnju titulu.
16. Pravoslavna crkva o kojoj je reč učestvuje na svepravoslavnim konferencijama, savetovanjima i svečanostima, a uz saglasnost Vaseljenske patrijaršije i u susretima poglavara autokefalnih i autonomnih Pravoslavnih crkva.
17. U duhu ovih odluka neophodno je usaglasiti ustavne propise koji se odnose na sporazum o vaspostavljanju kanonskog jedinstva.
Potpisnici:
• Mitropolit australijski Petar (Karevski)
• Mitropolit debarsko-kičevski Timotej (Jovanovski)
• Mitropolit strumički Naum (Ilievski)
• Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije (Radović)
• Episkop niški Irinej (Gavrilović)
• Episkop bački Irinej (Bulović)
• Episkop vranjski Pahomije (Gačić)
Autor: Miodrag Milutinović