SKROMNI VELEMAJSTOR
Za šahovski svet gotovo zaboravljen, potpuno anoniman i nepoznat Sava Gerdec, rođen u Vršcu 1882, preminuo 1969. u Kaliforniji, bio je izuzetno jak šahista, iako skoro nikad nije učestvovao na nekim značajnijim šahovskim turnirima.
Krajem 19. i početkom 20. veka, šah je u Vršcu bio prilično popularan sa većim brojem dosta jakih šahista.
U zanosu šahovske partije: Sava Gerdec (levo) i Bora Kostić (desno)
U periodu od jedne decenije, od 1880. do 1890. godine Vršac je iznedrio dva nesvakidašnja šahovska genija, prvog – Savu Gerdeca, jednog od najjačih šahovskih amatera u istoriji šaha, i drugog – Boru Kostića, prvog srpskog velemajstora, šahistu koji je ceo svoj život posvetio profesionalnom igranju šaha (bio je čak prvi Jugosloven sa šahovskom penzijom).
Rudarski inženjer
Bora Kostić je rođen u Vršcu 1887. Šah je naučio da igra kao dečak od svog oca i pokazivao je, već u tim godinama, da se radi o izuzetnom šahovskom talentu.
U takvom šahovskom miljeu Bora Kostić ih je kao gimnazijalac skoro sve superiorno pobeđivao, osim jednog momka pet godina starijeg od njega. Bio je to Sava Gerdec, njegov stariji školski drug i dobar prijatelj, koji je Boru uvodio u šahovsku teoriju i koji je uvek bio nešto uspešniji u maratonskim mečevima sa očito talentovanim Borom Kostićem.
Po završetku gimnazije Sava Gerdec je otišao da studira i vraća se u Vršac kao rudarski inženjer, odakle odlazi u Ameriku, gde se zapošljava u čeličani u Geriju (Indijana).
Ponizio američke majstore
Svi prijatelji i poznanici Save Gerdeca, koji su bili upoznati sa njegovom šahovskom snagom, nikako nisu razumeli njegovu šahovsku apstinenciju. Kao inženjer bio je u potpunosti posvećen svojoj profesiji i radu u čeličani.
Nepoznato je kako je pristao da igra na samo jednom turniru američkih majstora u Pitsburgu 1924, kada je imao 23 pobede i jedan remi, bez izgubljene partije!
Više nikad nije nastupao ili zalazio na turnirska borilišta odbijajući vrlo primamljive finansijske ponude raznih šahovskih mecena, kojima je bila poznata šahovska snaga ovog amatera.
Slobodne partije
Svoju izuzetnu šahovsku snagu manifestovao je u tzv. slobodnim partijama, kao ljubitelj šaha u dokolici sa svojim prijateljima, koje je redovno pobeđivao. Bora Kostić ga je posetio i bio njegov gost prilikom svog boravka u Severnoj Americi od 1915. do 1919. Odigrali su bezbroj partija, a Bora je, kako je sam pričao, sa njim imao negativan skor.
Na spisku onih koje je pobeđivao u slobodnim kafanskim partijama ili simultankama, bili su Hoze Raul Kapablanka, Aleksandar Aljehin, Frenk Maršali, naravno, Bora Kostić.
A na spisku Bore Kostića, onih koje je pobeđivao, ili imao nerešen skor, bili su sve korifeji i legende šahovske igre. Sa Kapablankom je imao skor u turnirskim partijama 2½:2½, sa Eveom 2½:1½, sa Pircom 4:3, sa Maršalom 5½:3½, sa Bogoljubovim 3:2, Astalošom 4:3, sa Vidmarom 3:3, sa Marocijem 5½:4½, s Astalošom 3:1, Nimcovičem 3:2, Gligorićem 2:2…
Pobedio Kostića sa 7:1
Interesantan je podatak da je 1938. Sava Gerdec posetio rodni Vršac, pa je tom prilikom došlo i do neibežnog meča dvojice drugara i šahovskih prijatelja. Bora Kostić je te 1938. osvojio prvenstvo Jugoslavije u šahu u Ljubljani, bio je u punoj šahovskoj snazi, a izgubio je meč od Save Gerdeca rezultatom 7:1, više nego impozantno i zadivljujuće za jednog amatera!
Pretpostavka da je inž. Sava Gerdec bio jedan od najjačih svetskih šahovskih amatera govori i podatak da je u slobodnim partijama imao „skalpove“ dva svetska prvaka i dva šampiona država, šampiona SAD i šampiona Jugoslavije iz 1938.
Nepoznato je da li je na svetskoj šahovskoj pozornici postojao još neki amater sa takvim referencama, koji nikad nije aktivno igrao šah, niti se profesionalno njime bavio.
Sava Gerdec je mogao da ima zavidnu šahovsku karijeru, možda i šahovsku krunu, jer je bilo očigledno da ima snagu vrhunskog šahovskog velemajstora, a zašto to nije hteo ili želeo ostaće jedna od tajni koju je sa sobom odneo u grob.
Izvor: Brankochess.com
*Za ovu priču o Savi Gerdecu delimično su korišćeni podaci iz knjige Dušana Bućana „Ambasador šaha, hronika o velemajstoru Bori Kostiću“