DEO BORBE ZA OSLOBOĐENJE SRBA
Na današnji dan, pre tačno 170 godina, dogodila se Velika majska skupština u Sremskim Karlovcima. U nastavku sledi deo predgovora iz knjige Dušana Bapca „Srbi i revolucija 1848 – 1849“.
Tema revolucije 1848–1849. godine i učešća Srba u njoj do sada je bila predmet mnogobrojnih memoara učesnika i savremenika a kasnije naučnih radova i analiza.
Tokom vremena, ova značajna događanja iz naše ne tako davne istorije postepeno su počela da tonu u zaborav, da bi u novije vreme sve češće bivala fragmentarno prezentirana i tumačena, ali sve više, nažalost, zarad dnevne politike.
Srbi vojnici: graničari iz Vojne krajine, dobrovoljci iz Kneževine Srbije i naoružani narod sa područja Vojvodstva srpskog, okupili su se oko zajedničkih ciljeva koje su definisali predstavnici srpskog življa nastanjenog u oblastima pod ugarskom administrativnom upravom, u vidu borbe za kulturnu, versku i teritorijalnu autonomiju u okviru Austrijske carevine.
Velika narodna skupština sazvana je u Karlovcima 1. maja 1848. godine. Na skupštini su Srbi proglasili patrijaršiju i Srpsku Vojvodinu. Za patrijarha je izabran mitropolit Rajačić, a prvi vojvoda je postao graničarski pukovnik Stevan Šupljikac.
Učesnici skupštine proglasili su srpski narod za „narod politično slobodan i nezavisan pod domom austriskim i obštom krunom ugarskom”. Međutim, ono što je započelo kao srpska buna koja je pratila Mađarsku revoluciju, ubrzo se pretvorilo u kontrarevolucionarnu borbu protiv Mađara, koji nisu bili spremni da priznaju Srbima ista ona prava za koja su se i sami borili.
Usledili su oružani sukobi praćeni promenljivom ratnom srećom i političkim prilikama.
Naposletku, mađarski revolucionari su poraženi u bici kod Vilagoša, 13. avgusta 1849. Austrijski car je patentom od 18. novembra 1849. definisao Srpsko Vojvodstvo i tamiški Banat sa ograničenom autonomijom i Temišvarom kao glavnim gradom. Svega jedanaest godina kasnije, 27. decembra 1860, Vojvodina i tamiški Banat su ukinuti i ponovo spojeni sa Ugarskom. Ipak, državotvorna ideja Srba u Habzburškoj monarhiji nastavila je da živi i posle toga, da bi svoje potpuno ostvarenje doživela odlukom Velike narodne skupštine o prisajedinjavanju Vojvodine, odnosno Banata, Bačke i Baranje Kraljevini Srbiji.
Skupština je održana 25. novembra 1918. godine u Novom Sadu, a prisustvovalo joj je 757 delegata iz 211 opština: od kojih je bilo 578 Srba, 84 Bunjevca, 62 Slovaka, 21 Rusin, 6 Nemaca, 3 Šokca, 2 Hrvata i 1 Mađar. Skupština je prihvatila izveštaj verifikacionog odbora, a Jaša Tomić je govor započeo rečima: „Kosovski mučenici! Srećno vam oslobođenje! Nikad u životu nisam bio toliko uzdrhtav kao u ovom trenutku. A vidim vam, na licu, da ste i vi tako uzdrhtani. Mi nismo sami. Zar može biti da ne vidite, kako se u ovoj dvorani nalazi i srpska petstogodišnjica naše istorije, do sada tužna, a sada ozarena i nasmejana…”
Srpska Vojvodina kao najznačajnija tekovina 1848. godine, nastala je kao rezultat zajedničke borbe svih Srba toga vremena, gde god da su živeli, kao i kontinuiteta te borbe u decenijama koje su sledile, do konačnog prisajedinjavanja sa maticom.