SLAVNI GROBOVI KOJI MOTRE NA NAS
Mošti srpskih vladara koji su obeležili slavnu istoriju nalaze se oko nas, leže i mirno počivaju u brojnim svetinjama, crkvama i manastirima u zemlji i okruženju.
Oni su vladali našim narodom, oni su mu gradili ime, oni su pronosili njegovu slavu svetom. Njihovi kultovi postoje vekovima, i niko i ništa nije moglo da ih uništi. Njihovi ostaci su i dalje tu, samo mi to ne znamo. Oni nas i dalje gledaju.
SVETI JOVAN VLADIMIR
Ovo je još jedan od onih, od velike većine ljudi, zaboravljenih vladara koji su carevali srpskim zemljama pre Stefana Nemanje. Bio je knez Duklje od 998. godine i de fakto car Srbije, odnosno gospodar nad ostalim njenim kneževima.
Rođen je u jednom debarskom selu udaljenom dva i po dana hoda od Elbasana, u sadašnjoj Albaniji, gde je podigao i manastir koji Albanci zovu Sin-Ðon, jer su tako zvali i njega. Vizantinci su tvrdili da je bio dobar, mudar, pravedan, miroljubiv i pravi svetitelj. Ubijen je na Prespi 22. maja 1015. godine, dok se molio, na prevaru, od strane Bugara.
Danas počiva u manastiru kod Elbasana, koji je sagradio gospodar Albanije Karlo Topija godine 1381. Iako je sahranjen sa drvenim krstom koji je držao u ruci u momentu ubistva, ova relikvija se sada nalazi posedu porodice Andrović iz sela Velji Mikulići, na putu između Bara i Ulcinja. Srbi iz ovog mesta svake godine na Duhove u svečanoj povorci idu noseći ovaj krst na planinu Rumiju, gde se mole Bogu i Svetom Jovanu Vladimiru.
Njegov kult postoji od trenutka njegove pogibije, a jednako ga štuju i pravoslavci, i katolici i muslimani. Daleko je izraženiji kod pravoslavnih Albanaca nego kod Srba, sa izuzetkom Crnogoraca.
KRALJ MIHAILO VOJISAVLJEVIĆ
Bio je sin kneza Duklje Stefana Vojislava, i prvi srpski vladar koji je poneo zvanje kralja, nakon što je krunu primio iz Rima, kao i Stefan Prvovenčani. Ovo se desilo 1077. godine, kada je vlast nametnuo svim ostalim srpskim kneževinama i ponovo ujedinjenoj Srbiji vratio status regionalne sile, ujedno zauzevši Dubrovnik.
Vođe slovenskog ustanka u Pomoravlju tražile su od njega da im pošalje jednog svoga sina da ga proglase za cara, što su i uradili sa Bodinom, koga su proglasili za cara Bugarske. Međutim, nakon sloma ustanka, Bodin je zarobljen i utamničen u Antiohiji odakle ga je oslobodio Mihailo potplativši mletačke trgovce koji su iskoristili ulične nemire između Grka i Jermena. Održavao je prisne veze sa Normanima.
Vladao je 35 godina, i verovatno je umro neposredno nakon 1081. godine. Sahranjen je, prema „Letopisu popa Dukljanina“, u manastiru Svetog Srđa i Vaha na reci Bojani, u blizini Skadra, u kojoj su sahranjeni i Bodin i njihovi potomci Vladimir i Gradihna. Ova svetinja, koju su svojevremeno obnavljali naša kraljica Jelena Anžujska i njeni sinovi, kao i kralj Milutin, danas je u ruševinama, a reka je delimično odnela njen oltarski deo i dobar deo naosa, pa nije arheološki istraživana. Ipak, ako se zadesite u njenoj blizini, možete izdvojiti vreme da odate počast prvom Srbinu koji je sebe titulirao kao kralja, iako se ne zna gde se tačno grob u crkvi nalazi.
SVETI SIMEON MIROTOČIVI, STEFAN NEMANJA
Obnovitelj Srbije, veliki župan, rođen je verovatno 1113. godine u Ribnici pored Podgorice kao najmlađi sin župana Zavide. Na vlast je došao 1168. godine nakon unutar-dinastičkog rata sa svojom starijom braćom, a vladao je sve do 1196. godine, kada je vlast preneo srednjem sinu Stefanu.
Umro je 1200. godine, kao monah u manastiru Hilandar. Sveti ga je Sava, njegov najmlađi sin, preneo u carsku lavru Studenicu i položio u ćivot 19. februara 1208. godine; ovo se dogodilo osam godina nakon njegove smrti, nakon što je otvoren grob i u njenu pronađeno netaknuto telo iz koga je teklo miro i širio se svetački miris. I danas počiva u Studenici, gde ga možete posetiti i pokloniti se njegovim moštima.
U Hilandaru još uvek postoji loza koju je zasadio Sveti Simeon, dok je u Studenici uvenula; na mestu gde se nalazila postavljena je 1419. godine mermerna ploča. Narod veruje da zrno ovog grožđa iz Hilandara uz post i molitve Svetom Simeonu pomaže nerotkinjama da dobiju potomstvo.
SVETI SAVA (RASTKO NEMANJIĆ)
Rastko je bio najmlađi sin velikog župana Stefana Nemanje, i prvi arhiepiskop autokefalne srpske crkve. Naš je najveći svetitelj, i jedan od najvećih državnika, ako ne i najveći.
Preminuo je u bugarskoj prestonici Trnovu, tokom povratka iz Svete zemlje, na dan Odanija Bogojavljenja, 13. januara 1236. godine. S obzirom da se na taj dan nijedan svetitelj ne proslavlja, Savu slavimo 14. januara po starom kalendaru, dok ga Rusi slave 12. januara. Kralj Vladislav je preneo njegovo telo iz Trnova u Mileševu, naredne godine, a grobnica u koju ga je položio postoji i danas. Kao dan prenosa moštiju ustanovljen je 6. januar, a to je datum kada je njegov kovčeg otvoren. Na grobu u drevnoj bugarskoj prestonici gde je prvobitno počivao neprestano se čitaju molitve i dan danas.
Kult Svetog Save je bio toliko snažan i moćan, da je bio barjak oko koga su se Srbi okupljali u borbi protiv turske okupacije. I to bukvalno. Srpski ustanici u Banatu su njegov lik stavili na svoju zastavu, zbog čega je Sinan Paša 1594. godine naredio da se njegovo telo presene iz Mileševe i spali na Vračaru, a da mu se pepeo razbaca kako naš narod ne bi imao kome više da se moli. Međutim, ruke su nekako sačuvane; desnu je otkupio Nikola Bošković 1688. godine i predao je jezuitima, dok se u Trojici Pljevaljskoj čuva njegova leva ruka.
Srbi nisu prestali da se bore, možda zato što je Savin pepeo vetrovima razbacan svuda gde Srbi žive. Možda je tako postao jači nego ikada, univerzalan, nedokučiv, nedodirljiv i na taj način neuništiv.
KRALJ STEFAN PRVOVENČANI
Bio je srednji sin Stefana Nemanje i prvi iz ove dinastije koji je formalno krunisan kao kralj (stavljanjem venca na glavu). Učvrstio je granice Srbije, učvrstio je vlast dinastije, odredio naslednika i povukao se u manastir, gde je postao Simon. Preminuo je 24. septembra 1228. godine, kada se navodno javio u snu bugarskom caru Borilu i latinskom caru Konstantinopolja Henriku Flandrijskom, koji su sa svojim vojskama prodrli do Niša, nakon čega su odustali i povukli se.
Isprva je bio sahranjen u zemlji, ali je njegovo telo izvađeno zbog rata 1687. godine i preneto iz Sopoćana u Crnu Reku, a potom 1701. godine u Studenicu, gde se i danas nalazi, i poštuje kao prepodobni Simon monah.
SVETI KRALJ VLADISLAV
Drugi sin Stefana Prvovenčanog, na presto je došao nakon što je plemstvo na saboru smenilo njegovog brata Radoslava. Vladao je deset godina, od 1234. do 1243. Krunisao ga je Sveti Sava. Oko 1225. godine je podigao manastir Mileševu, čija je crkva posvećena Vaznesenju Hristovom. Freska „Beli anđeo“, jedno od najlepših dela srpskog srednjovekovnog slikarstva, nalazi se u njoj. U Mileševi se nalazila i velika škola za obrazovanje sveštenika, monaha i pismenih ljudi iz naroda, a u nju je išao i Mehmed-paša Sokolović, čiji je rođeni stric tu bio iguman, dok ga Turci nisu odveli u janičare.
1990. godine vršeno je arheološko iskopavanje manastirskog groblja i tom su prilikom pronađeni grobovi manastirskih đaka za koje je naknadno utvrđeno da su umrli od tuberkuloze, nakon čega su ponovo sahranjeni u zajedničkoj grobnici uz južni zid crkve. Tom prilikom je pronađen i grob Svetog kralja Vladislava. Mošti su potom predate monasima, i sada se nalaze u ćivotu postavljenom u crkvi.
SVETI KRALJ UROŠ I (VELIKI ILI HRAPAVI)
Na isti način na koji je plemstvo smenilo Radoslava i na tron postavilo Vladislava, smenilo je i Vladislava i na tron postavilo Uroša. On je učvrstio srpske granice i srpsku državu, i presudno uticao na razvoj rudarstva u našoj zemlji. Kada je dočekivao svoju novu suprugu Jelenu zasadio je u dolini Ibra jorgovane koji i dalje postoje, ne bi li joj tako iskazao ljubav, pa se ovaj predeo često naziva i Dolina jorgovana.
Srušio ga je sin Stefan Dragutin 1276. godine, i primorao na abdikaciju, nakon što ga je porazio u ratu u kome su mu pomogli Ugari. Uroš se potom povukao u manastir u Humu gde je umro dve godine kasnije. Njegovi posmrtni ostaci su prenešeni i sahranjeni u Sopoćanima, gde su ležali sve do sedamdesetih godina prošlog veka, kada ih je arheološkinja C. Jurišić razbacala, i to bez potrebnog antropološkog pregleda i stručne dokumentacije, tako da on danas nema poznat grob. Zna se da se u manastiru Piva čuva njegova ruka.
BLAŽENA KRALJICA JELENA ANŽUJSKA
Supruga Uroša I Hrapavog, po našoj je tradiciji iz francuske vladarske porodice Anžuj, ali što se tiče istoričara, njeno poreklo je neutvrđeno. Udala se za srpskog kralja oko 1250. godine, a posle njegove smrti se zamonašila u crkvi Svetog Nikole u Skadru. Prva je naša vladarka koja je dizala crkve i manastire u svoje ime; osnovala je i prvu devojačku školu i sirotište pored svog dvora u Brnjacima na izvoru reke Ibar, gde je i umrla 8. marta 1314. godine. Narod ju je za života zvao Sveta Jela.
Svečano je sahranjena u Brnjacima; njen sin kralj Milutin je na sahranu došao iz Skoplja, arhiepiskop Sava III iz Peći, a služio je episkop raški Pavle. Tri godine kasnije, 1317, Jelena se navodno javila u viziji jednom monahu u njenoj zadužbini, manastiru Gradac, i zatražila da joj se telo izvadi iz blata i stavi pred posetioce. Njeno telo je bilo netaknuto, a širilo je miomiris. Potom je preneta i sahranjena u desnoj grobnici manastira Gradac, gde je počivala sve do sedamdesetih godina prošlog veka kada je arheološkinja C. Jurišić otvorila i njen grob a kosti razbalaca, baš kao i kosti njenog muža. Grobnica je sada prazna, ali su mošti, barem tako kažu, ipak zakopane negde ispod poda crkve.
SVETI KRALJ STEFAN DRAGUTIN
Dragutin je bio stariji sin kralja Uroša I Hrapavog, koji je živeo kao asketa i spavao u grobu na trnju i kamenu; navodno, nosio je i oštru lanenu košulju sa pojasom od trske koji mu se usecao u kožu. Nakon pada sa konja presto je predao mlađem bratu Milutinu, sa kojim je kasnije ratovao, kada se oporavio, ali je izgubio. Potom je bio kralj u Mačvi i Sremu, na zemlji koju mu je dao ugarski kralj. Kada se zamonašio, uzeo je ime Teoktist.
Umro je 12. marta 1316. godine u Debrcu i prenet je u manastir Ðurđevi Stupovi, gde mu se grob nalazio desno od vrata u kapeli koja je postavljena uz severozapadni deo crkve. Njegove su mošti tu ležale sve do 1597. godine, ali se ne zna šta se potom desilo. U Visokim Dečanima se čuvao relikvijar sa njegovom desnom rukom, sve dok krajem 2011. godine nije vraćen u Ðurđeve Stupove. Slave ga i Rusi.
SVETI KRALJ STEFAN UROŠ II MILUTIN
Najveći zadužbinar od svih Nemanjića: podigao je 42 crkve u Srbiji, a gradio je svetinje i na Svetoj Gori, u Solunu, Carigradu, Sofiji i Jerusalimu. Vladao je od 1282. do smrti koja je došla 29. oktobra 1321. godine. Proslavlja se 30. oktobra. Preminuo je u dvoru u Nerodimlju, na Kosovu, odakle je prenet u manastir Banjska. 1324. godine, nakon što su ljudi počeli da prijavljuju čuda na njegovom grobu, on je otvoren i pronađeno je netruležno telo. Njegova žena Simonida, koju je uzeo još kao devojčicu, odmah se potom zamonašila.
Sve do Kosovske bitke, njegove su mošti ležale u Banjskoj, ali su potom prebačene u Trepču, a onda, oko 1460. godine, u Sofiju. Pokazale su se kao neuništive, a iz njih nikada nije prestao da se širi miomiris: ni turski paša Ali-beg koji ih je na Lazarevu subotu 11. aprila 1831. godine bacio na zemlju, pa čak ni dizanje u vazduh crkve u kojoj se nalazio 1926. godine, nije uspelo da ih uništi, i one su sve ove golgote prošle netaknute.
Sveti kralj Milutin i danas leži u bugarskoj prestonici u svetinji koja se zove crkva Svete nedelje, ali koju bugarski narod naziva crkva Svetog kralja. Tamo je njegov kult davno uspostavljen, i Bugari ga poštuju jednako kao i mi. Slave ga i Rusi. Rimska crkva je bila protiv njegove kanonizacije, a Dante ga je u „Božanstvenoj komediji“ bacio u pakao.
SVETI KRALJ STEFAN UROŠ III DEČANSKI
Milutinov sin, nadimak je dobio po svojoj zadužbini, Visokim Dečanima. Otac ga je oslepeo nakon 1310. godine jer je podigao bunu, a potom poslao u manastir Hrista Pantokratora u kome se nalazila i bolnica za lečenje slepih; nakon Milutinove smrti on je pred okupljenim vlastelinima obznanio da je progledao, i na taj način prigrabio vlast. Vladao je od 1321. godine, do 1331, kada ga je sa trona u građanskom ratu srušio sin Dušan. Odveden je u Zvečan, gde je i umro 13. septembra 1331. godine. Strani izvori tvrde da je bio udavljen.
Sahranjen je u grobnici koju je sam podigao, na južnoj strani naosa u Visokim Dečanima. Nakon vizije jednog monaga njegova grobnica je otvorena a pronađeno je njegovo neraspadnuto telo, pa su mošti položene u kovčeg i sada se nalaze u manastiru. Njegov kult, koji naročito slede slepi, uspostavljen je dok je još bio živ, a kao „sveti car“ prvi put se pominje na jednom krstu iz 1330. godine koji se i dalje čuva u njegovog zadužbini.
Bugari su tokom Prvog svetskog rata odneli njegovo telo, ali su posle morali da ga vrate.
CAR STEFAN UROŠ IV DUŠAN SILNI
Prvo je bio kralj, od 1331. godine do 1346, kada se krunisao za cara i pod tom titulom vladao do smrti 1355. godine. Zbog sumnje da je ubio oca nikada nije proglašen za svetitelja i njegov kult nikada nije bio uspostavljen, barem ne u religijskom smislu. U nacionalnom, državnom smislu svakako, s obzirom da Srbi vekovima maštaju o obnovi njegovog carstva. Nemanjićka Srbija je bila najveća u vreme njegove vlasti, i bila je jedna od najsređenijih država svog vremena na celom Starom kontinentu. Izdao je Zakonik, kao svojevrsnu sintezu srpskog običajnog prava i onog romejskog.
Prvobitno je bio sahranjen u crkvi manastira Svetih Arhanđela Mihaila i Gavrila, u Prizrenu, u svojoj zadužbini, koju su Turci srušili i od čijeg su kamena navodno podigli džamiju. Profesor Bogoslovskog fakulteta u Beogradu dr Radoslav Grujić ih je pronašao, delom oštećene, a zatim sklonio i sačuvao. Njegov sinocac ih je predao antropologu Srboljubu Živanoviću, koji ih je potom prosledio patrijaršiji. 1965. godine su svečano prenete u Crkvu Svetog Marka na Tašmajdanu, gde se i danas nalaze, na počasnom mestu uz južni zid.
SVETI CAR UROŠ V
Nasledio je oca Dušana Silnog na prestolu, i vladao do svoje smrti. Njegova vladavina je upamćena kao period pada i raspadanja carstva, u kome su se mnoge oblasne velmože osilile i upravljale svojim oblastima gotovo nezavisno od centralne vlasti, posebno Vukašin Mrnjavčević i despot Jovan Oliver. Podigao je, zajedno sa majkom, manastir Matejić i Crkvu Svete trojice u Skoplju.
Umro je 4. decembra 1371, a Srbi su odmah počeli masovno da posećuju njegov grob i da mole za isceljenje. 1583/84. pojavio se jedan pastir sa Ovčeg Polja koji je ustvrdio da mu se pokojni car javio i tražio da se njegove mošti izvade iz groba. One su tada stavljene u ćivot i čuvane u Manastiru Uspenija Bogorodice u Nerodimlju na Kosovu. Monah Hristofor ih je 11. maja 1705. godine preneo u manastir Jazak na Fruškoj gori, dok je jedna kost prenesena u Studenicu u drvenom ćivotu 1720. godine. 1726. prenet je u Krušedol, a 1730. u Vrdnik. 1731. godine je vraćen u Jazak.
Ustaše su ćivot u kome je čuvan ukrali a kosti razbacali po putevima. Profesor je Bogoslovskog fakulteta u Beogradu, dr Radoslav Grujić, posle intervencije kod nemačkih okupacionih vlasti uspeo da spase ćivot i da skupi mošti Svetog cara Uroša i da ih prenese u Beograd 14. aprila 1942. godine, gde su položene u Sabornu crkvu. Posle rata vraćene su u manastir Jazak gde se i sada nalaze.
Kult mu je raširen, posebno na Kosovu i na Fruškoj gori, a u Rusiji se slavi od 17. stoleća. U Nerodimlju je podignut manastir njemu posvećen, a sa južne strane se nalazi izvor Carevac.
SVETI KNEZ LAZAR HREBELJANOVIĆ (U NARODNIM PESMAMA CAR LAZAR)
Rođen je u Prilepcu kod glasovitog Novog Brda, južno od Prištine; njegov otac Pribac je bio logotet na dvoru cara Dušana, što je bilo prilično skromno zvanje. Njegova porodica je držala samo dva grada, mesto u kome je rođen i obližnji Prizrenac, koji su služili za čuvanje Novog Brda, iako je po legendi potomak Nemanjinog najstarijeg sina Vukana. Vladao je od 1371. do bitke na Kosovu 1389. godine, gde je herojski izgubio život. Narod je odmah ustanovio njegov kult.
Sahranjen je bio u crkvi Vaznesenja Gospodnjeg u Prištini, ali su ga godinu dana docnije njegovi sinovi Stefan i Vuk otkopali i njegovo neraspadnuto telo preneli u Ravanicu, gde su ležale sve do Velike seobe 1669. godine. Tada su prenete u Sent Andreju, u današnjoj Mađarskoj, gde su provele četiri godine, nakon čega su prenešene u manastir Vrdnik na Fruškoj gori, koji je tada dobio naziv Ravanica. Zbog rata sa Turcima, 1716. su godine sklonjene u Futog. Tokom revolucije 1848. godine sklonjene su prvo u Fenek, a potom vraćene u Vrdnik. Za vreme Drugog svetskog rata prenešene su u Bešenevo, ali su ih ustaše ipak ukrale i odnele u Zagreb. Nemci su ih naterali da mošti vrate, pa su prenete u Sabornu crkvu u Beogradu 14. aprila 1942.
Krajem osamdesetih godina 20. veka nošene su kroz mnoga mesta po srpskim zemljama, i konačno vraćene u zadužbinu kneza Lazara, Ravanicu, koju je sam odredio za mesto svog večnog počinka.
Nekada su delovi njegovog tela uzimani da bi se ugradili u časne trpeze u crkvama i manastirima. Glava je odvojena od tela u trenutku smrti na Kosovu, ali su na njoj sačuvani mišići. Kosa nedostaje, a ušne školjke su sitne. U potiljačnom predelu postoji otvor usled postmortalne povrede. Oči su očuvane, kao i jezik. Leva ruka, od koje su očuvane podlaktica i šaka, odsečena je u ramenom zglobu.
SVETI DESPOT STEFAN VISOKI LAZAREVIĆ
Bio je stariji sin Svetog kneza Lazara, i rođen je oko 1373. godine. Nasledio je oca kao gospodar njegovih zemalja, i vladao zajedno sa majkom sve do 1402. godine, kada postaje despot; iz vizantinskog ugla, ovo je bilo zvanje više od kralja. Bio je veliki vitez, cenjen od strane svih evropskih vladara; na krunisanju ugarskog kralja Sigismunda – kome je verovatno bio duhovni uzor i na neki način siva eminencija njegovog Reda zmaja Svetog Ðorđa – strani izvori opisuju da je izgledao kao „mesec među zvezdama“. Prvi je Beograd proglasio prestonicom.
Srbija je procvetala tokom njegove vlasti, a poznat je i po tome što je doneo Zakon o rudnicima, prvi tog tipa u Evropi. Bio je veliki mecena, mislilac, intelektualac, čovek koji je stajao iza Moravske škole u našoj arhitekturi. Za vreme njegove vlasti ustanovljena je i Resavska škola, u kojoj se vršilo prepisivanje najznačajnijih dela.
Na Kosovu je svom pokojnom ocu podigao mermerni stub na kome je bila napisana njegova pesma, u kojoj Lazara zove „rigom srpskim“, što je termin koji je verovatno etimološki povezan sa keltskim „riksom, rigom“, latinskim „reksom, regisom“, sanskrtskim „rađom“, gotskim „reiksom“, i tako dalje. Napisao je i „Slovo ljubve“, verovatno kao poruku bratu sa kojim je jedno vreme bio u svađi, koji ima elemente renesanse, do koje nažalost na našem prostoru nije došlo zbog navale Turaka.
Umro je u subotu 19. jula 1427. godine po starom kalendaru pa se proslavlja 1. avgusta po novom. Trenutak smrti mu je bio peti sat po crkvenom računanju, odnosno podne po modernom. Pošto je bio veoma skroman, za mesto svog večnog počinka odredio je najmanju od svih crkava koje je podigao, u manastiru Koporin, kod Velike Plane; ovaj podatak se zagubio tokom vekova, verovatno zato što su sveštenici čuvali ovaj podatak od Turaka, pa potom umrli pre nego što su preneli tajnu mlađima. Narod je ipak njegov kult uspostavio istog trenutka, iako je za sveca proglašen tek 1927. .
Manastir Koporin je tokom vekova mnogo puta rušen i obnavljan, a 1974. godine vršeni su radovi ne bili se njegova crkva zaštitila i obnovila. Tada je ispod ktitorske freske, na kojoj je prikazan Sveti despot Stefan sa koporinskom crkvom u ruci, pronađena njegova grobnica. Znalci se nisu previše začudili: kult ovog svetitelja u manastiru Koporin postojao je od njegove smrti, a prilikom antropološkog pregleda moštiju crkvom se navodno širio miomiris; ovo su snimile kamere Radio-televizije Beograd.
Na inicijativu samih crkvenih velikodostojnika, koji su posumnjali da su zaista pronađene Stefanove mošti, izvršen je antropološki i paleopatološki pregled i identifikacija ostataka. Laboratorijska istraživanja su trajala od 1983. do 1989. godine, a analize su izvršene u Beogradu, Britanskom muzeju i Bolnici Svetog Bartolomeja u Londonu, osnovane još 1123. godine. Celokupan antropološki pregled i veštačenje snimao je Naučni program RTB. Po odluci Svetog arhijerejskog sabora SPC, mošti Svetog despota Stefana su položene u ćivot koji je izradio vajar Nebojša Mitrić, autor spomenika ovog vladara na Kalemegdanu i autor krstova na Hramu svetoga Save u Beogradu.
Međutim, uneta je pometnja u ovu priču prilikom radova u manastiru Manasija 2006. godine, kada je ekipa Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture Srbije pronašla vladarsku grobnicu Lazarevića i obznanila da je pronašla grob i skelet Svetog despota Stefana, i to pre bilo kakvih stručnih ispitivanja. Posle se izgleda ispostavilo da je tu bio sahranjen mlađi Stefanov brat Vuk, kome su Turci odsekli glavu, a koja je pronađena pored skeleta. DNK analiza je utvrdila da je glava pripadala sinu kneza Lazara, ali to nije utvrđeno i za trup. Moguće je da je prilikom prenosa posmrtnih ostataka greškom donesen trup nekog drugog čoveka, koji je pogubljen zajedno sa Vukom, pošto su Turci pogubili tada još nekoliko ljudi i bacili ih u zajedničku jamu nedaleko od Plovdiva. Za Vuka se zna da mu je odsečena glava, dok Stefanu svakako nije.
Uprkos tome, ostaje predmet naučnog spora gde leži despot Stefan. Mi se nećemo uključivati u taj spor. Procenite sami ko je u pravu.
KRUŠEDOLSKA GROBNICA
U ovom manastiru na Fruškoj gori, koji je sagradio despot Ðorđe Branković početkom 16. veka, a koji ustaše nizu razorile iako su mu spalile dragocenu biblioteku, leže ili su ležale mnoge ličnosti iz našeg srednjeg veka i ranog modernog doba. Pomenućemo neke od njih.
Sveti Stefan Novi Slepi Branković je kao despot vladao samo godinu dana, sredinom 15. veka. Umro je 9. oktobra 1476. godine, a njegovo telo se nije raspadalo, nakon čega su mu mošti prenesene u ovaj manastir, verovatno 1515. Do danas je sačuvano samo desno stopalo.
Sveti Ðorđe Branković, koji je Krušedol i sahranio, rođen je 1461. godine, a vladao od 1486. pa do 1495. Bio je oženjen Izabelom Aragonskom ali se razveo 1497. i zamonašio, dobivši ime Maksim. Bio je potom arhiepiskom vlaški, a onda i mitropolit beogradski i sremski. Umro je 18. januara 1516. godine. Poslednji je izdanak kuće Branković. Sedam godina posle smrti njegova grobnica je otvorena i u njoj je pronađeno neraspadnuto telo iz kojeg se širio svetački miris. Mošti su isečene na delove od strane Turaka, i spaljene zajedno sa crkvom 1716. godine, ali su očuvani podlaktica i šaka leve ruke.
Slično je i sa Svetom Angelinom Branković, ženom despota Stefana Slepog, poslednjeg srpskog vladara sa ovom titulom. I ona je sahranjena u Krušedolu, ali su Turci iste 1716. godine spalili i njene mošti, te je sačuvana samo desna šaka i podlaktica.
Sveti Stefan Štiljanović, gospodar Morovića i despot srpski, po predanju je poticao iz plemena Paštrovića, a proslavio se kao zaštitnik sirotinje i svog naroda. Umro je posle 1540. godine i sahranjen u Siklusu na bregu Ðuntir. Ali, kada se navodno iz njegovog groba pojavila svetlost, Turci su ga otkopali i otkrili neraspadnuto telo. Monasi manastira Šišatovac su od Turaka otkupili telo i kult je uspostavljen. Njegova žena Jelena se tada zamonašila, a posle je i sama sahranjena u ćivotu svog muža, 26. maja 1780.
Ustaše su oskrnavile grob a mošti bacile u svinjac. Njegov zlatni krst i druge dragocenosti su odneli u Zagreb. Nemci su ih primorali da dozvole profesoru Radoslavu Grujiću da mošti 14. aprila 1942. godine sakupi i donese u Beograd, gde se sada čuvaju u ćivotu pred oltarom u Sabornoj crkvi.
Spekulativna napomena za kraj: Pored crkve Svetog Petra i Pavla u Rasu postoji groblje u kome su sahranjeni neidentifikovani ljudi. Pošto je to vrlo stara crkva, i vrlo bitno mesto za rašku oblast srpskih zemalja, a imajući u vidu da je pre Duklje upravo Raška bila centralno mesto okupa srpskih kneževina, može se pretpostaviti da su neki od grobova koji potiču iz 8, 9, 10. i 11. veka zapravo grobovi Vlastimirovića ili drugih vladara tih oblasti. Možete im odati poštu bez obzira što ne znate kome je odajete.
Izvor: Telegraf.rs
Priredio: Hadži-Velibor Mihić