KOME TREBA ZAHVALITI?
Kada se govori o reformi jezika, obično se u obzir uzima njena modernizacija. Mnogi uz ovu sintagmu odmah, ne razmišljajući o prethodicama i posledicama, stavljaju Vuka Karadžića.
Ali, da li je samo Vuk bio taj koji je srpski jezik reformisao do te mere da je raskrštajući sa tradicijom, za njom tragao samo na polju usmene književnosti.
Može se reći da je Vuk Karadžić, u isto vreme, bio i reformator jezika, ali i onaj koji je samo finalizirao promenu koja se neminovno u jeziku morala dogodi. Indikativno je da se i danas u jeziku događaju nebrojene promene, i da se proces koji jezik sam gradi, ne može tek tako zaustaviti ili preusmeriti.
Brojne škole stranih jezika danas nam pomažu da savladamo svetske jezike i sporazumevamo se sa svima onima koji nisu sa našeg govornog područja. No, da li ima i onih koji bi nam otvorili oči, najpre učeći nas sopstvenom jeziku, veliko je pitanje. Pazimo.
Vuk kao finale jedne epohe
Kada govorimo o tome da je Vuk izvojevao veliku pobedu srpskog narodnog jezika, isključujemo nekoliko aspekata. Jedan od njih je taj da je on bio sam šlag na torti čije su kore pekli, najpre Venclović , Dositej i Sava Mrkalj. Retko se ko bavio sumnjom u to da je Vukovo delo bilo ogromno po srpski jezik. I, budimo iskreni, Vuk je učinio veliku stvar za postavljanje temelja književnosti i društvenoj promeni koja će uslediti. No, da li je on to radio isključivo svojevoljno ili je bio iskorišćen da već pripremljen teren posredi po simpatijama Zapada.
Zanimljivo je to da je Vuk Karadžić bio taj koji je narodni jezik uspeo da izdvoji kao normirani i standardni, i na taj način napravi otklon od ruskog uticaja u jeziku, a samim tim i u socijalnom životu Srbije. Stoga, Vuka treba posmatrati i kao nekoga koji je na temeljima Adelungovih i Kopitarevih ideja, kao i ideja braće Grim, sačinio jedan jezik, apsolutno raskrstivši sa pomalo suvoparnom tradicijom nešto komplikovanije azbuke onih koji su srpski jezik pretočili u pismena.
Pobeda u Beču
Još je važno napomenuti da se, iako danas poneki neuki nacionalisti ističu Vuka kao svesrpski simbol koji stoji rame uz rame sa Rusijom, u kontekstu dnevne politike, moramo se držati još i jedne činjenice. To je činjenica da su na srpskom narodnom jeziku štampane Pesme Branka Radičevića, Njegošev „Gorski Vijenac“ , Vukov Novi Zavjet, kao i Daničićev „Rat za srpski jezik i pravopis“. Ove su knjige, u moru ruskog uticaja, na kraju ipak odštampane u Beču. Stoga možemo izvesti zaključak da je Vuk Karadžić bio reformator po meri Zapada. Naravno, to nimalo ne umanjuje njegovu okrenutost sopstvenom narodu, kome je uspeo da usadi nacionalnu svest, i na neki način inicira oslobođenje.
Treba li nam novi Vuk?
Zanimljivost kaže da se jezik svakodnevno menja, a da pojedini dijalekti danas čine okosnicu srpskog jezika. Da li je potrebno da se norma promeni, i dijalekti kosovsko-resavskog ili prizrensko-timočkog područja, postanu standard, s obzirom na funkcionalnost, pitanje je koje bi pokrenuli lavinu elitističkih osuda. No, kako su padeži sve zaostalija forma koja se menja u progresivnijim jezicima, formom predloga, moguće da će u dogledno vreme, Vukov standard, naići na nekog novog reformatora. Što bismo mi, na našem jeziku rekli – „Who knows?“