IZLOŽBA U ČAST SAMOSTALNOSTI SPC
U Muzeju Srpske Pravoslavne Crkve u Beogradu, u sredu 9. oktobra 2019. otvorena je izložba „Osam vekova umetnosti pod okriljem Srpske Pravoslavne Crkve“, a u sklopu centralne proslave 800 godina samostalnosti SPC.
Iako je do danas preostao mali deo najstarijih crkvenih dragocenosti, sačuvano je ipak mnogo česnih moštiju, povelja, rukopisnih knjiga, svetih ikona, sveštenih odeždi i bogoslužbenih sasuda i krstova, reči su patrijarha srpskog g. Irineja kojim je otvoren katalog koji prati izložbu
Izložba „Osam vekova umetnosti pod okriljem Srpske pravoslavne crkve 1219-2019“ upriličena je povodom proslavljanja velikog jubileja autokefalnosti. Upoznaje posetioca sa osam stotina godina kontinuiteta crkveno-umetničkog stvaralaštva, hronološki prikazujući razvoj rukopisnih i štampanih knjiga, crkvenog tekstila, ikonopisa, bogoslužbenih sasuda i drugih dela primenjene umetnosti.
Raznovrsnost i lepota ovih ostvarenja, grupisanih po vrsti materijala, tipu i nameni, svedoče kako o duhu njihovih ktitora i stvaralaca, tako i o posvećenosti sa kojom su čuvana od vremena Svetog Save do danas (leta gospodnjeg 2019. ili 7528. od postanka sveta).
– I u svoje vreme svedočili smo teškim stradanjima našeg naroda sa kojim smo stradali i naša Crkva i umetnička dela, jer je njihovim uništavanjem smišljeno napadan pravoslavni identitet Srba. Iako je do danas preostao mali deo najstarijih crkvenih dragocenosti, sačuvano je ipak mnogo česnih moštiju, povelja, rukopisnih knjiga, svetih ikona, sveštenih odeždi i bogoslužbenih sasuda i krstova, reči su patrijarha srpskog G. Irineja kojim je otvoren katalog koji prati izložbu. Izložbu su priredili upravik Muzeja, đakon Vladimir Radovanović, dr Miljana Matić, Marija Jović, Biljana Cincar-Kostić, đakon Aleksandar Sekulić, Peter Krajinc, Aleksandar Radosavljević i Stefan Kojadinović. – Što su bivale veće razmere pohara, to su posle njih nastupala vremena sveobuhvatnih obnova. Ali kada nešto počiva na čvrstim
temeljima, poput kuće utvrđene na kamenu iz jevanđeoske priče (Mt7, 24-7; Lk.6, 46-49), traje do kraja vaseljene, reči su đakona Vladimira Radovanovića. O izložbi govori kustos Muzeja Biljana Cincar-Kostić.
Povodom osam vekova istorije naše crkve, u Muzeju SPC traje velika izložba „Osam vekova umetnosti pod okriljem SPC“. Pred kakvim ste se zadatkom našli kada ste krenuli sa pripremom izložbe iz bogate umetničke riznice SPC?
– Trebalo je na ograničenom prostoru prikazati bogatu umetničku baštinu Srpske Pravoslavne crkve, nastalu tokom osam vekova, od Pećke patrijaršije i Dečana do manastira Krka. Koncept je bio da se iz raspoloživog materijala odaberu valjani primerci od stare rukopisne knjige i srbulja, preko arhivskog materijala, ikona, portreta, crkvenog metala, crkvenog tekstila, crkveno-umetničkih predmeta od drveta i slonovače.
Čime ste se rukovodili da bi izložba bila prilagođena aktuelnom trenutku?
– Opredelili smo se za princip da se u svakom veku, od svake vrste materijala, iz dostupnih riznica odabere estetski najreprezentativniji eksponat.
Koje umetničke vrednosti ste izdvojili iz riznice kosovskometohijskog nasleđa za ovu izložbu?
– Predmeti koji potiču sa prostora Kosova i Metohije su Rodopovo zvono (1432), epitrahilj iz XV veka, antimins i Longinova plaštanica iz XVI veka, te ikona Opelo Stefana Dečanskog XVIII stoleća. Manastiru Visoki Dečani pripadaju dve litijske ikone čudotvorne Bogorodice Pelagonijske i kivot Stefana Dečanskog iz XIV veka, kadionica svetog Kralja iz XV veka, Radivojev putir i zvezdica, epitrahilj, kao i žitejna ikona sv. Stefana Dečanskog iz XVI veka, i prestoni krst iz XVII veka koji u sebi nosi deo krsta cara Dušana.
Šta se sve našlo pred licem publike od knjiga i rukopisa starostavnih iz Visokih Dečana i Pećke Patrijaršije i iz kojih su perioda?
– Veliki broj našeg kulturnog i duhovnog blaga svoje poreklo vodi iz riznica ova dva značajna manastira. To je najpre Paterik i Aprakos iz Crkoleza – pisani na pergamentu u XIII veku, te Jevanđelje iz Peći iz istog doba. Potom se javljaju Dečani sa među najstarijim prepisom Krmčije i Lestvice iz XIV stoleća. Zatim su tu bogoslužbene knjige – Mineji i manastirski Tipik propisan u Jerusalimu. Potom je tu važno štivo rasprave Grigorija Palame, te prevod skupa vizantijskog prava u knjizi Sintagma Matije Vlastara. Iz vremena obnovljene Pećke patrijaršije, u XVI veku ostali su primerci raskošnih Jevanđelja, sa slikanim ukrasom u zlatu koji se prostirao i preko čitave stranice.
U čast jubileja prvi put su predstavljene rukom pisane knjige, specijalno koričene i obrađene okovima. Zamolila bih da nam i o tome nešto kažete?
– U posebnim dvema prostorijama izloženo je 118 primeraka stare rukopisne knjige iz perioda XIII-XIX veka i blizu trideset srbulja (prvih štampanih knjiga) od XV do XVIII stoleća. Najstariji kodeksi pisani su na pergamentu, crnim i crvenim mastilom. Potom se pojavljuju primerci sa ornamentom od mineralnih boja uz upotrebu topljenog zlata, a potom i knjiga pisana na hartiji. U XVI veku srećemo se sa okovanim Jevanđeljima ukrašenim scenama iz Novog Zaveta. Svojim primercima prikazani su prepisivački centri u Crkolezu, Pećkoj Patrijaršiji, Hilandaru, Dečanima, Smederevu, manastirima Krka, Pakrac, Orahovica, Lomnica, Dobrun, Rača, Beočin…
Velika jubilarna izložba u Muzeju SPC obuhvatila je i jedinstvenu galeriju ikonopisa koju čine ikone iz riznica Visokih Dečana, Pećke Patrijaršije. Recite nam nešto i o tome?
– Povodom izložbe trudili smo se da iz našeg fonda izložimo predmete koji vode poreklo iz različitih manastirskih riznica, s obzirom na to one čine celinu iz perioda srpske umetnosti, obeleženog dolaskom patrijarha srpskog Makarija 1557. na tron u Peći i njegovom obnovom celokupnog crkvenog života. Ove ikone su nastale iz ruku znamenitih ikonopisaca: zograf Longin, Kir Georgije i Kozma zograf, Andreja Raičević, Georgije Mitrofanović, zograf Radul, Daskal Dimitrije, Aleksije Lazović…
Posebne celine čine liturgijski i crkveni tekstil i vez, bogata arhijerejska panagija, umetnički predmeti među kojima i krstovi?
– Osim zbirke starih rukopisnih knjiga, te ikona iz vremena obnovljene Pećke patrijaršije, u postavci je prikazan deo fundusa crkvenog tekstila – kroz primerke bogoslužbenih utvari i odejanija od XV do XIX veka. Iz istog perioda sledi skup drugih insignija arhijerejskog dostojanstva. Tu su arhijerejski orari i pojasevi, mitre, žezla i zbirka panagija. Za ovu priliku, po prvi put su u postavci panagije – enkolpioni, jedan iz XII, drugi XIV stoleća. Izložena je zbirka srednjovekovnih čaša, bogoslužbenih sasudi i duborezni prestoni krstovi sa okovom i poludragim kamenom.
U kojem veku i gde su nastala najvrednija umetnička dela pod okriljem SPC?
– Na Svetosavskom putu, na kome se našao naš narod od kraja XII veka, nastajao je veliki korpus vredne srpske crkvene umetnosti. Poručioci ovih dela najpre su bili pripadnici vladarskih loza Nemanjića, Lazarevića, Brankovića, Balšića, Kotromanića, Crnojevića. Potom su tu časni arhijereji Pećke i Karlovačke patrijaršije, a onda i narod sa darovima načinjenim u slavu Trojedinog Boga, sve do naših dana. Veliki deo tog korpusa crkvenih umetničkih predmeta i knjiga, je kroz vekove nestao u ratnim metežima i razaranjima. Danas raspolažemo samo njegovim delom, onim što je narod srpski uspeo da otrgne iz čeljusti uništenja raznih neprijatelja i osvajača do savremenog doba.
Izložbu prati odgovarajući bogato opremljen katalog. Koliko je trebalo vremena da priredite ovako značajnu izložbu i kakva je posećenost?
– Izložbu prati istoimeni katalog, autora dr Miljane Matić, koji je nastao u saradnji sa drugim kustosima Muzeja SPC , u kome je kroz zbirke – sa odgovarajućim istorijskim osvrtom uz odabranu literaturu, prikazano kroz fotografiju i preko stotinu istaknutih eksponata. Još pre dve godine, u očekivanju ovog jubileja, nastala je ideja o reprezentativnoj izložbi. Od tada se sukcesivno radi na njenoj realizaciji, ali meseci koji su prethodili otvaranju predstavljaju period vrlo predanog rada svih zaposlenih u Muzeju. Do sada je kroz postavku izložbe prošlo oko četiri hiljade, tako da očekujemo da će se do zvaničnog zatvaranja početkom decembra dostići cifra od pet hiljada posetilaca.
Izvor: Jedinstvo
Autor: Slavica Đukić osam vekova umetnosti