OD RIMLJANA DO HAJDUKA

Carigradski drum ili drum do Stambola, carski put, moravski put, odnosno velika džada bila je jedna od najznačajnijih saobraćajnica u srednjem veku na Balkanskom poluostrvu koja je spajala Beograd sa Carigradom, današnjim Istanbulom.

Njena preteča je rimski Vojnički put (čuveni Via militaris), a pre njega ovde su postojala još starija preantička kretanja, koja su se odvijala ovim pravcem. Carigradski drum su, u oba pravca, koristili mnogi pojedinci, grupe, vojne formacije, bilo da ruše i ubijaju, poput Huna, ili da brane, kao što su to činile rimske legije ili da osvajaju nova prostranstva, kao Osmanlije. Ovim putem je prošla i svita slovenske braće Ćirila i Metodija, vesnika pismenosti na ovim prostorima.

Temelji najznačajnije balkanske komunikacije postavljeni su, dakle, još u vreme Rimljana i to u prvom veku nove ere. Rimljani su celo carstvo premrežili solidnim putevima. Vojni put je vodio od Singidunuma dolinom Morave, preko Naisa i Serdike do Male Azije. Na njemu su se nalazile stanice za promenu konja, kao i prenoćišta raspoređena na po jedan dan hoda. 

Put je još u doba Rimljana bio popločan, nasut šljunkom i sitnim kamenjem, a mestimično i blatnjav. Mnogi putopisci su opisivali teško vađenje iz gliba na moravskom putu. Osim vojske, putem su se najčešće kretali karavani puni razne robe, razna zvanična poslanstva i poneki svetski putnik. Putovalo se peške, na konjima i u kolima, a putovanje je bilo izuzetno opasno. Iz gustih šuma uvek su vrebale mnogobrojne bande i hajduci, a posebno su bili opasni oni na Liparu kod Jagodine i u planini Kunovica iza Niša. Put od Beograda do Niša trajao je oko četrdeset sati, ne računajući odmor i noćenja.

Bezbednost na drumu

Na pojedinim opasnijim deonicama neka sela su imala zadatak da čuvaju prolaze, ponegde su građena mala utvrđenja – palanke. Na pojedinim mestima, kao u Nišu podizani su karavansaraji, u kojima su putnici mogli da odsedaju. U ponekim selima i mestima mogli su da se menjaju konji ili obavlja trgovina. Jedna od prirodnih prepreka bile su mnogobrojne mračne šume, koje su krčili Turci ili već pomenuti hajduci, koji se u literaturi uglavnom navode kao razbojnici.

Neke od stanica na rimskom putu bila su i današnja naselja Mali Mokri Lug, Ritopek, Kulič kod Smedereva, Viminacijum kod Kostolca, Medveđa, srednjevekovni grad Horeum Margi kod Ćuprije, Bovan kod Aleksinca, Niš, Bela Palanka i Pirot.

Carigradski drum je vremenom postao značajna kulturna odrednica. Njegovi ostaci se i dan-danas mogu prepoznati prilikom arheoloških radova ili slučajno. Podataka o njemu ima i u toponimiji, oskudnoj literaturi, ali i u legendama, pa i u naučnim istraživanjima. Nakon izgradnje prve srpske železnice 1884. godine, polako gubi na značaju. A posle izgradnje savremenog auto-puta, praktično prestaje da se koristi. Danas se samo ponegde vide njegovi ostaci obrasli šumom ili korovom. 

Današnje vreme je umesto ratova donelo kapitalizam i potrošačko društvo, a od sličnih toponima, izdvaja se Slovenski put u Jagodini. Umesto konaka koji bi primili ratnike i putnike namernike, ovaj put predstavlja pravu malu privrednu zonu. Tu se danas nalaze saloni nameštaja i enterijera, gvožđare, tehno sistem, ovlašćeni Peugeot servis, mnogobrojne prodavnice, građevinske firme, benzinska pumpa, zanatske radnje.