U FUNKCIJI NACIONALNOG IDENTITETA
Srbi su verovali, ali veruju i danas, u vezu imena i osobina nosioca, te su, shodno tome, često deci nadevali imena s verom da će oni poprimiti osobine samim tim što su nosioci određenog imena, kaže Dušan Stefanović.
Lična imena su u svakom narodu pa i srpskom u tesnoj vezi sa identitetom. Dušan Stefanović, lektor za srpski jezik na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Prištini sa privremenim sedištem u Kosovskoj Mitrovici, student je treće godine doktorskih akademskih studija na Studijskom programu za jezik i književnost, a svoj naučni rad usmerava ka onomastici – lingvističkoj grani koja se bavi proučavanjem imena ljudi i mesta.
Sa njim smo razgovarali o ličnim imenima u srpskom narodu, njihovom nastanku i promenama.
O imenima u manastirskim i crkvenim knjigama
O tome kako su nastajala srpska imena, u kojim je to najstarijim knjigama zapisano, Stefanović kaže:
– Najstarija imena nasleđena su iz praslovenske zajednice i mahom su tvorena dodavanjem različitih praslovenskih sufiksa. Kao izvor za spisak muških ličnih imena mogu poslužiti popisi stanovništva još iz srpske srednjovekovne države koji su rađeni kako bi se utvrdili poreski obveznici. S obzirom na to da je plaćanje poreza bilo isključivo obaveza muškaraca, u ovim knjigama ne možemo naći podatke o ženama već njih nalazimo u pomenicima – manastirskim i crkvenim hronikama. Dva su kapitalna izdanja u kojima se mogu naći podaci o poreklu i načinu građenja srpskih imena. To su „Rečnik ličnih imena kod Srba“ Milice Grković i „Rječnik osobnih imena“ Mata Šimundića.
Kako su se lična imena vremenom menjala i šta je na to uticalo?
– Pre se može reći da su se lična imena prilagođavala različitim epohama i vremenima nego da su se menjala. Jednostavno, društvenopolitičke i istorijske prilike uticale su na smenu imena i utiču i danas. Pogledamo li u prošlost, videćemo da su slovenska imena bila popularnija od kalendarskih negde do kraja XX veka, kada su se ona češće nadevala deci. Danas sistem ličnih imena trpi ogromni uticaj globalizacije.
U periodu posle Drugog svetskog rata bila su najzastupljenija imena kao što su na primer: Zorica, Zoran, Branka, Branko, Ljiljana (Ljilja), Siniša, Svetlana (Ceca), Slavica (Caca), Ivan, Tatjana (Tanja), Snežana (Nena) i druga koja su posle ratova iz devedesetih godina na području SFRJ prilično potisnuta… O tome kako nastaje smena generacija srpskih imena Dušan Stefanović kaže:
– Svako od pomenutih imena ima svoju simboliku. Srbi su verovali, a veruju i danas, u vezu imena i osobina nosioca, te su, shodno tome, često deci nadevali imena s verom da će oni poprimiti osobine samim tim što su nosioci određenog imena. Takođe, za period posle Drugog svetskog rata aktuelan je upliv imena iz ruskog onomastikona, pa su tako muškarci rođeni 70-ih godina često dobijali ime Ivan ili Boris, dok je za žene bilo karakteristično Tatjana ili Olga. Danas imamo novi trend skraćivanja imena, što je čest tvorbeni proces, pa se hipokoristici neretko javljaju i u obliku ličnog imena.
Imena istorijskih ličnosti kojima dugujemo
Posle gore pomenutih imena, Srbi ponovo svojim mezimcima i mezimicama daju veoma stara. Često junačka imena i imena vladara i duhovnika kao što su: Marko, Vuk, Lazar, Stefan, Nemanja, Dušan, Sava, Pavle, Aleksandar, Jelena, Milica… Tumačenje za to daje nam Dušan Stefanović.
– Kao neko ko je proživeo i preživeo mnogo toga, srpski narod odlikuje se, između ostalog, junaštvom, hrabrošću i čestitošću. Mnoge istorijske ličnosti zadužile su srpski narod svojim podvizima. Neke od njih su Stefan Nemanja, knez Lazar, Dušan Silni, Jelena Anžujska, carica Milica, ali i mnogi drugi. To su takozvana precedentna imena – ona imena koja su obeležila srpsku kulturu srednjeg veka. Sledeći njihov ugled, deci svesno nadevamo ta imena očekujući od njih isto.
Interesantno je da su u poslednjih 20 godina najomiljenija srpska muška imena ona koja smo pomenuli, dok se ženskoj deci više daju neka strana imena, pa tako danas imamo dominaciju ženskih imena kao što su Tea, Dea, Ena, Luna i druga. O tome Stefanović daje uverljivo objašnjenje:
– Imena hipokorističkog karaktera su trenutno aktuelna i pitanje je koliko će ona trajati, da li će odoleti vremenu i da li će se održati u narodu. Osim toga, motivaciju za nadevanje imena roditelji danas nalaze i u imenima javnih ličnosti, pa čak i u imenima likova iz crtanih filmova. Ova pojava će svakako znatno uticati na naš antroponimski sistem.
Jedna grupa imena koje Srbi daju svojoj deci u vezi je sa našom pravoslavnom verom. Takva su, na primer, imena Veroljub, Verka, Krstana, Slavica, Slavojka, Božana, Božica i druga koja se, ipak, retko sreću. O tome naš sagovornik kaže:
– Takva imena davala su se iz prostog razloga što se verovalo da značenje imena obavezuje njegovog nosioca, a kako je naš narod upravo jaka vera u Boga često spasavala iz različitih nepogoda, sasvim je opravdano to što se imenice slava, krst, vera i Bog nalaze u osnovi velikog broja ličnih imena, koja su naše pravo bogatstvo jer čuvaju tragove prošlosti.
Autor: Slavica Đukić
Izvor: Jedinstvo