MOLITVENO TIHOVANJE
Isihazam u Rusiji imao je uporište u KiriloBelozerskom manastiru, s kojim su bili povezani Nil Sorski i njegovi najbliži saradnici.
Isihazam je izvršio primetan uticaj na učenje niza ruskih mislilaca i isposnika.
Veliko interesovanje za njega pokazao je savremenik Grigorija Palame Sergije Radonješki (1314-1392), koji je na Svetu goru slao svog učenika. Najočigledniji uticaj je grčki isihazam izvršio na skitski način života i mističko-asketsko učenje poglavara nestjažatelja, starca Nila Sorskog (1433-1508), i njegovih sledbenika – starca Vasijana Patrikejeva (kneza Vasijana Kosog), igumana Trojice-Sergijevog manastira Artemija Troickog (oko 1500-1570) i drugih. Uporište isihazma u Rusiji postao je KiriloBelozerski manastir na novgorodskoj zemlji, s kojim su bili povezani Nil Sorski i njegovi najbliži saradnici; manastir koji je bio poznat po strogoj disciplini i apsolutnoj indiferentnosti prema materijalnim vrednostima.
Po mišljenju Nila Sorskog, glavni podvig monaškog života je borba sa strastima, očuvanje uma i „skrovitog srca čovekovog“, to jest dubina srca „bez loših pomisli“, u „neokaljanosti i čistoti“, a najvažnije sredstvo da se to dosegne je sazrcateljna („umna“), to jest isihastička molitva koja je suprostavljena običnoj verbalnoj molitvi koja se čita u toku crkvene službe
„Ko se moli samo ustima, ne vodeći računa o umu, taj se moli vazduhu. Bog sluša um…“
Unutrašnju molitvu, smatrao je on, ne treba ometati ničim spoljašnjim, čak ni pojanjem i čitanjem psalama, pošto se Bog čoveku javlja u tišini i spokoju. „Umna“ molitva, prema shvatanju Nila Sorskog, ne samo što očišćuje telo, dušu i um čovekov, nego je i najuzvišeniji cilj monaškog samousavršavanja, budući da je ona iznad svih vrlina.
Poštovanje molarnih pravila biva samo početno i pomoćno sredstvo za mističku praksu.
Svu spoljašnju religijsku obrednost, a takođe i veštačke metode monaškog asketizma (umrtvljivanje ploti) on ocenjuje kao nešto drugostepeno, nešto što odvlači od istinskog puta. Usled toga ideje Nila Sorskog su praktično ostale po strani od preovlađujućeg crkveno-obrednog pravca pravoslavlja u Rusiji.
Monah, po njegovom shvatanju, mora da se odrekne svojih ranijih navika, sklonosti, svega svetovnog. Spoljašnji život monaha mora da se svede na duhovnomoralne pouke i savete, a život manastira na realizaciju sebe kao religiozno-moralnog centra i izvora duhovne „reči“.
Ideje Nila Sorskog, za razliku od dominantnih ideja, pretpostavljale su veliku ličnu slobodu, trpeljivost, samostalno mišljenje i bile su bliske idejama religioznog protesta („jeresima“) koje su težile jevanđelskoj čistoti. One su bile preteče ideja Maksima Grka (oko 1470-1556), bile su opšta osnova učenja Baškina, Teodosija Kosog, kneza A. Kurbskog.
U XVIII veku delo Nila Sorskog i ruskih staraca nastavio je Pasije Veličkovski (1722-1794) koji je u Rusiji izdao enciklopediju hrišćanskog asketizma – Dobrotoljublje; njegovo ime vezao je za istoriju Optine pustinje.
„Optinski“ pokret u pravoslavlju XIX veka je izvršio dubok uticaj na stvaralaštvo Gogolja, Dostojevskog i drugih ruskih pisaca i religioznih filozofa koji su prihvatili samu suštinu teorije i prakse isihazma, kao puta unutrašnjeg duhovnog preporoda.
Razmatrajući dela istočnih otaca Crkve, Florenski se u svojoj teodikeji Stub i tvrđava istine, zatim u radu O imenu Božijem, stalno dotiče ideja isihazma. To nije ideja idealnog dodira, već realno ulaženje „u nedra Božanskog Trijedinstva“, kao prisajedinjenje samoj Istini, ideja očišćenja i pasivnog otvaranja svoga srca pred Bogom i očekivanja priliva u srce energije Božanske ljubavi; ideja venčanja „umnog delanja“ askete s blaženstvom apsolutnog znanja…
„Enciklopedija ruske filosofije“