U CENTRU VAROŠI
Kao reprezentativan arhitektonski objekat, Sopotski han je predstavljao centar društvenog života i mesto okupljanja.
Sopot se prvi put pominje kao naseljeno mesto u Imeniku mesta Karađorđeve Srbije (1804–1813). To je jedini pomen naselja Sopot u dokumentima sve do pred kraj XIX veka, kad je 1889. godine, zajedno s Raljom i Mladenovcem, zvanično proglašen za varošicu.
Postavši varošica, Sopot postaje i administrativni, poslovni i trgovački centar jednog broja kosmajskih sela. Zametak čaršijskog središta predstavlja Stari han, koji i danas stoji u centru naselja. Sopotski han podignut je 1838. godine od drvenog materijala na mestu nekadašnje mehane šindralije iz 1823. godine. Prema dokumentu iz 1853. godine, imao je dve sobe, odžakliju-kuhinju i ćošku-trem.
Pored hana, na istom placu nalazile su se konjušnica, apsana i jedna koliba od brvana. Danas se s jugozapadne strane hana nalazi stara zgrada približno ovih dimenzija, koja bi mogla biti nekadašnja konjušnica, kasnije adaptirana za stanovanje.
Sopotski han ima pravougaonu osnovu i dva nivoa, prizemlje i sprat. Zgrada je velikim tremom, koji se pruža celom podužnom stranom, okrenuta prema trgu, a južnom stranom postavljena je prema drumu. Kako je podignuta terenu s padom, u prizemlju su se nalazili podrum i donji trem, iz kojeg je na gornji trem vodilo jednokrako stepenište. Sa njega se kroz jedna vrata ulazilo u glavni prostor – kafanu, a kroz druga u svratište – hol. Kafana se sastojala od kuhinje i dveju sala, dok se svratište sastojalo od tri sobe za prenoćište.
Han je nakon 1853. godine dograđen. Takođe, organizacija unutrašnjeg prostora se umnogome razlikuje od one koju nalazimo u prikazanom opisu iz 1853. godine. Ima ukupno osam većih i manjih prostorija.
Tokom rekonstrukcije i proširenja nekadašnja kuhinja je podeljena na dve prostorije, a od širine sobe oduzet je prostor za hodnik, iz kojeg se sada ulazilo u tri novosagrađene sobe. U vreme nastanka ovog novog rasporeda došlo je i do produženja trema, koji je zamenio nekadašnji doksat pomenut u navedenom opisu. Do proširenja hana došlo je svakako negde krajem XIX veka, kad je nov evropski sistem izolovanih prenoćišta zamenio stari princip skupnih ležišta i zajedničkih soba.
Sopotski han je monumentalno zdanje narodne arhitekture s jakim uticajem najboljih tradicija narodnog graditeljstva Makedonije. Makedonska kuća izuzetnih konstruktivnih, plastičnih i likovnih osobina nesumnjivo predstavlja vrhunski domet u ovoj oblasti graditeljstva ne samo kod nas nego i u svetu. Kao varijetet balkanske arhitekture, čiji se uticaj, kao u ovom slučaju, proteže sve do severnih granica Balkanskog poluostrva, dala je poseban pečat narodnom graditeljstvu južne Srbije, Pomoravlja i Bugarske.
Pored toga što je reprezentativan arhitektonski objekat, kao žiža trgovačkog prometa Sopota, kosmajske oblasti i beogradskog područja uopšte, Sopotski han je predstavljao centar društvenog života i mesto okupljanja. Kako je sačuvan mali broj ovakvih objekata koji su predstavljali važne delove putne mreže u Srbiji kroz više vekova, ukupne vrednosti Sopotskog hana su još veće.
On ima status utvrđenog kulturnog dobra još od 1979. godine.
Izvor: Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda