Sukob civilizacija – nastupajući obrazac sukoba i priroda civilizacija

Engleski naučnik Semjuel Hantington je 1993 godine napisao esej Sukob civilizacija i otvorio novu eru geo političke misli

Sukob civilizacija

1. Nastupajući obrazac sukoba

Svetska politika ulazi u novu fazu, a intelektualci nisu oklevali namnožiti vizije onoga što će se dogoditi – kraj istorije, povratak tradicionalnim suparništvima između nacija-država i pad nacija-država pod suprostavljenim silama plemenstva i globalizma, među ostalima. Svaka od ovih vizija hvata aspekte stvarnosti koja dolazi. Ipak, sve one previđaju ključni, zaista, središnji aspekt onoga što će globalna politika postati u nadolazećim godinama.

Moja postavka je da temeljni uzrok sukoba u ovom novom svetu neće biti ni prevladavajuće ideološki ni prevladavajuće ekonomski. Velike podele među ljudskom vrstom i prevladavajući izvor sukoba biće kulturni. Nacije-države ostati će najmoćniji igrači u svetskim zbivanjima, ali glavni sukobi globalne politike pojaviće se između nacija i grupa različitih civilizacija. Sukob civilizacija će dominirati globalnom politikom. Nestabilna razgraničenja među civilizacijama postaće bojna polja budućnosti.

Sukob između civilizacija biti će poslednja faza u evoluciji sukoba u modernom svetu. Kroz vek i pol nakon što se sa Vestfalskim mirom pojavio moderni međunarodni sistem, sukobi zapadnog sveta vodili su se uglavnom između prinčeva – careva, apsolutnih monarha i konstitutivnih monarha koji su pokušavali proširiti svoje birokratije, svoje vojske, svoju trgovačku ekonomsku snagu i, najvažnije, teritoriju kojom su vladali. U procesu su stvorili nacije-države, a počevši sa Francuskom revolucijom, glavne crte sukoba bile su između nacija, pre nego između prinčeva. U 1793, kako je R. R. Palmer rekao, “Ratovi kraljeva bejahu gotovi; ratovi nacija behu otpočeli”. Ovaj uzorak iz devetnaestog stoleća trajao je do kraja Prvog svetskog rata. Tada, kao rezultat Ruske revolucije i reakcije na nju, sukob nacija ustupa mesto sukobu ideologija, prvo između komunizma, fašizma-nacizma i liberalne demokratije, a nakon toga između komunizma i liberalne demokratije. Tokom Hladnog rata, ovaj potonji sukob postao je utelovljen u borbi dvaju supersila, od kojih ni jedna nije bila nacija-država u klasičnom evropskom smislu i od kojih je svaka definisala svoj identitet u pojmovima svoje ideologije.

Ovi sukobi između prinčeva, nacija-država i ideologija, bili su u prvom redu sukobi unutar Zapadne civilizacije, “Građanski ratovi Zapada”, kako ih je William Lind nazvao. To je bilo tačno, kako za Hladni rat tako i za svetske ratove te za ranije ratove sedamnaestog, osamnaestog i devetnaestog stoleća. S krajem Hladnog rata, međunarodna politika izlazi iz svoje zapadne faze, a njeno središte postaje interakcija između Zapada i ne-zapadnih civilizacija i među ne-zapadnim civilizacijama. U politici civilizacija, narodi i vlade ne-zapadnih civilizacija prestaju biti objekti istorije kao mete zapadnog kolonijalizma te se pridružuju Zapadu kao njeni pokretači i oblikovatelji.

2. Priroda civilizacija

Tokom Hladnog rata svet je bio podeljen na Prvi, Drugi i Treći svet. Te podele više nisu bitne. Sada je mnogo smislenije zemlje razvrstati ne prema njihovim ekonomskim sistemima ili stupnju ekonomskog razvoja, već radije u pojmovima njihove kulture i civilizacije.

Na šta mislimo kada govorimo o civilizaciji? Civilizacija je kulturni entitet. Sela, regije, etničke grupe, narodi, religijske grupe, svi oni imaju posebne kulture na različitim nivoima kulturne raznolikosti. Kultura sela u južnoj Italiji je možda drugačija od sela u severnoj Italiji, ali oba sela će deliti istu zajedničku italijansku kulturu, koja ih razlikuje od nemačkih sela. Isto tako, evropske zajednice deliće zajedničke kulturne karakteristike koje ih razlikuju od arapskih ili kineskih zajednica. Međutim, Arapi, Kinezi i Zapadnjaci nisu deo ni jednog šireg kulturnog entiteta. Oni ustanovljuju civilizacije. Civilizacija je dakle najviše kulturno svrstavanje ljudi i najšira razina kulturnog identiteta koje ljudi imaju, izuzevši ono što ih razlikuje od drugih živih vrsta. Ona je određena objektivnim zajedničkim elementima, kao što su jezik, istorija, religija, običaji, institucije, ali i subjektivnom samo-identifikacijom ljudi. Ljudi imaju nivoe identiteta: stanovnik Rima može sam sebe definisati, u različitim stupnjevima intenziteta, kao rimljanina, Italijana, katolika, hrišćanina, evropljanina, zapadnjaka. Civilizacija kojoj pripada je najšira razina identifikovanja sa kojom se on intenzivno identifikuje. Ljudi mogu, a to i čine, redefinisati svoje identitete i, kao rezultat, sastav i granice civilizacija se menjaju.

Civilizacija može uključivati veliki broj ljudi, kao što je to slučaj sa Kinom (“civilizacija koja se pretvara da je država”, kako je to rekao Lucian Pye), ili vrlo mali broj ljudi, kao anglofoni Karibi. Civilizacija može uključivati nekoliko nacija-država, kao što je slučaj sa zapadnom, latinoameričkom i arapskom civilizacijom, ili samo jedan, što je slučaj sa japanskom civilizacijom. Civilizacije se očito mešaju i preklapaju, te mogu uključivati i podcivilizacije. Zapadna civilizacija ima dve glavne varijante, evropsku i severnoameričku, a islam ima svoje arapske, turske i malajske poddelove. Bez obzira na to, civilizacije su entiteti sa vlastitim značajem, a iako su crte koje ih razdvajaju retko oštre, one su stvarne. Civilizacije su dinamične; one se dižu i padaju; one se dele i spajaju. A kao što svaki student istorije zna, civilizacije i nestaju te bivaju pokopane u pesku vremena.

Zapadnjaci uobičavaju misliti kako su nacije-države najvažniji igrači u globalnim poslovima. Međutim, one su to bile samo nekoliko stoleća. Širi dosezi ljudske povesti bile su povesti civilizacija. U svojoj Studiji povesti, Arnold Toynbee je identifikovao 21 veliku civilizaciju; samo šest od njih postoji u savremenom svetu.

U nastavku: Zašto će se civilizacije sukobiti